E имеет широкий диапазон выходов от одного калибровочного источника. Сюда включены напряжения до 1 В постоянного и переменного тока, постоянный и переменный ток до 20,5 А напрямую или до 1 (с помощью дополнительной катушки 5 А/50 витков) и переменное сопротивление до 1 МОм.
С помощью усилителя тока, управляемого напряжением, A можно повысить выходное значение тока в калибраторе A от 20,5 до А; а с помощью катушек на 25 или 50 витков можно калибровать приборы, рассчитанные на токи до 6 А.
E также обеспечивает напрерывно регулируемую величину емкости до мФ. Для температурной калибровки моделируются термопары и термометры сопротивления, а сигналы термопары могут измеряться. Прибор также генерирует синтезированный широкополосный синусоидальный сигнал, усеченный синусоидальный сигнал, сигналы треугольной и прямоугольной формы. E обеспечивает широкий диапазон рабочих нагрузок в одном комплекте по разумной цене.
Калибратор Fluke Calibration E не только помогает вам выполнить больше работы, он также делает ее выполнение проще. Его интуитивно понятное устройство делает работу с ним столь же естественной, как включение лампочки, сводя к минимуму обращение к справочному руководству. При выполнении большинства задач ваша рука движется слева направо, от вас не требуется широких, нелогичных и неловких движений. Для выполнения большинства функций требуется минимальный набор клавиш.
Кроме того, E не напрягает ваш бюджет, поскольку для него не требуется дополнительных приспособлений, и его можно использовать со стандартными испытательными концами.
Стандарты, такие как ISO и ISO , превращают калибровку в нечто большее, чем просто выполнение измерений. Также предоставляются условия соответствия документации, контроля и отчетности.
Дополнительное программное обеспечение Fluke Calibration по метрологии на базе Microsoft Windows® упростит ведение документации по вашим процедурам, обеспечит ее адекватность и прослеживаемость. Данное программное обеспечение также собирает результаты калибровки, генерирует отчеты, облегчает процесс и повышает эффективность калибровки широкого класса приборов. Весь процесс калибровки - от создания и выполнения процедуры и до сбора данных и составления отчета - может быть автоматизирован.
Новые клиенты Fluke Calibration могут быстро выйти на современный уровень, посещая учебные занятия. Обучение доступно в разнообразных формах, включая занятия в аудитории, через Интернет и с помощью обучающих дисков CD-ROM. Структура курса разработана с учетом самых различных предпочтений и бюджетов. Посетите учебный центр по адресу www. funduszeue.info и ознакомьтесь с текущим перечнем занятий и расписаний.
Buying a car can be both an exciting and stressful time. You want to be sure that you are getting a vehicle that is safe, reliable, and a good use of your money. You also want to buying a used car to get something that you love.
You may have heard stories of unscrupulous car dealers that try to trick innocent car buyers into buying cars that may look good but do not run well. You can take steps to protect yourself from these types of situations by knowing your rights when you buy a used car.
Be sure to read your agreement to buy very carefully before you sign on the dotted line. You should be able to comprehend everything in the contract. Be sure to ask questions if you do not understand it completely. There is no opportunity to change your mind once you have signed. Make sure that you can handle the commitment of making payments or can make payment in full at the time of purchase because there is no going back!
Both private sellers and dealers can sell used cars. A dealer is considered anyone who buys and sells cars to earn an income. A private seller, on the other hand, may simply just want to get rid of an old car and may make some money on the transaction, but they do not regularly sell vehicles.
Dealers are required to be licensed with the Vehicle Sales Authority of BC. They must also follow certain laws and regulations. Do not buy a car from someone who is not authorized to sell, often referred to as a “curber.” You can check online to determine whether a potential dealer is licensed properly.
Both the Business Practices and Consumer Protection Act and the Motor Dealer Act provide consumers with certain rights when it comes to purchasing vehicles. For example, cars must meet certain minimum safety requirements before they can be sold to the public. If they do not satisfy these standards, then they are marked as being “not suitable for transportation.”
A dealer is required to provide you with the following information in writing:
In addition to the above information about the car, a dealer is required to explain your charges and costs in connection to buying a car as well. This includes providing information regarding dealer preparation costs, taxes, license and insurance fees, interest expenses if the seller is financing the vehicle, and document and administrative fees. They should also share the costs of any additional options or repairs that you have opted to receive. Of course, they should provide you with the total cost as well.
You can often obtain information about whether the car has been in an accident from the Insurance Corporation of BC. If a car has been in a collision, that may lower its value. The ICBC has many records for vehicles, but not all of them.
You can also check to see if the vehicle has any liens against it by checking the Personal Property Registry or CarProof. Both CarProof and ICBC can provide a vehicle history report as well.
If you have purchased a used car and been in an accident, you may have a legal claim against the dealer. Call our 24/7 injury hotline at HURT or visit our website to speak to someone now about your claim.
2
"Azərxalça" ASC-nin Qobustan filialı. Qobustan şəhəri.
"Azerkhalcha" OSJ Gobustan branch. Gobustan city.
Гобустанский филиал ОАО «Азерхалча». Город Гобустан.
1
cild 9, №30, / vol. 9, No 30, / том 9, №30,
Azərbaycan xalçaları
Azerbaijani carpets / Азербайджанские ковры
elmi-publisistik jurnal / scientific-publicistic journal / научно-публицистический журнал
Redaksiya heyəti:
tarix e.d., prof. Vidadi Muradov
(baş redaktor)
Təsisçilər:
"Azər-İlmə" Xalçaçılıq Mərkəzi
AMEA-nın Rəyasət Heyəti
akademik İsa Həbibbəyli
akademik Teymur Kərimli
akademik Rafael Hüseynov
akademik Nizami Cəfərov
akademik Nərgiz Axundova
tarix e.d., prof. Kərim Şükürov
tarix e.d., prof. Camal Mustafayev
sənətşünaslıq dok., prof. Sevil Sadıxova
tarix e.d., prof. Merqen Qurbanov (Türkmənistan)
tarix e.d., prof. Məhəmmədxan Məhəmmədxanov
(Dağıstan)
sənətşünaslıq ü.f.d. Şirin Məlikova
Jurnal Azərbaycan Respublikası Ədliyyə
Nazirliyində 4 may ci il tarixində № ilə
qeydə alınmış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Ali Attestasiya Komissiyası Rəyasət
Heyətinin 6 iyul ci il tarixli (protokol № R)
qərarı ilə Sənətşünaslıq üzrə və 13 mart ci
il tarixli (protokol № R) qərarı ilə Tarix üzrə
"Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların
əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən
dövri elmi nəşrlərin siyahısı"na daxil edilmişdir.
Founders:
"Azer-Ilme" Carpet-weaving Center
Presidium ANAS
Editorial Office Board:
Prof. Vidadi Muradov, Doctor of Historical Sciences
(editor-in-chief)
Isa Habibbayli, Academician
Teymur Karimli, Academician
Rafael Huseynov, Academician
Nizami Jafarov, Academician
Nargiz Akhundova, Academician
Prof. Karim Shukurov, Doctor of Historical Sciences
Prof. Jamal Mustafayev, Doctor of Historical Sciences
Prof. Sevil Sadikhova, Doctor of Art Studies
Prof. Mergen Gurbanov, Doctor of Historical Sciences
(Turkmenistan)
Prof. Mahammadkhan Mahammadkhanov,
Doctor of Historical Sciences (Daghestan)
Shirin Malikova, funduszeue.info Art Studies
The journal was registered under No by
the Ministry of Justice of the Republic of Azerbaijan
on 4 May, ; by the decision of the Presidium
of the Supreme Attestation Commission
under the President of the Republic of Azerbaijan
and it was included in the “Registrar of scientific
publications recommended for publishing the
main results of dissertations in the Republic of
Azerbaijan” on the Study of Art (decision dated
July 6, , protocol № R) and on History
(decision dated March 13, , protocol № R).
Учредители:
"Азер-Илме" Центр Ковроткачества
Президиум НАНА
Редакционный совет:
funduszeue.infoн., проф. Видади Мурадов
(главный редактор)
академик Иса Габиббейли
академик Теймур Керимли
академик Рафаэль Гусейнов
академик Низами Джафаров
академик Наргиз Ахундова
funduszeue.infoн., проф. Керим Шукюров
funduszeue.infoн, проф. Джамал Мустафаев
funduszeue.infoтв., проф. Севиль Садыхова
funduszeue.infoн., проф. Мерген Гурбанов (Туркмения)
funduszeue.infoн., проф. Магомедхан Магомедханов
(Дагестан)
funduszeue.infoфии по искусств. Ширин Меликова
Журнал был зарегистрирован в Министерстве
Юстиции Азербайджанской Республики
4 мая года под номером Решениями
Президиума Высшей Аттес тационной
Комиссии при Президенте Азербайджанской
Республики был включен в "Перечень периодических
научных изданий, рекомендуемых
для опубликования основных результатов
диссертаций в Азербайджанской Республике"
6 июля года (протокол № R) по
специальности "Искусствоведение", 13 марта
года (протокол № R) по специальности
"История".
Redaktor:
Ülviyyə Məmmədova
Məsul katib:
Tünzalə Babayeva
Dizayn:
Faiq Əliyev
Koordinator:
Orxan Rzayev
Foto:
Aydın Muradov
Ünvan: Bakı şəhəri, AZ,
Şəmsi Rəhimov küç. 2
Tel.: + 17 52 ();
Faks: + 90 37
E-mail: [email protected]
funduszeue.info
Editor:
Ulviyya Mammadova
Managing editor:
Tunzala Babayeva
Designer:
Faig Aliyev
Coordinator:
Orkhan Rzayev
Photograph:
Aydin Muradov
Address: Shamsi Rahimov 2,
Baku, AZ
Tel.: + 17 52 ();
Fax: + 90 37
E-mail: [email protected]
funduszeue.info
Редактор:
Ульвия Мамедова
Ответственный секретарь:
Тунзаля Бабаева
Дизайнер:
Фаиг Алиев
Координатор:
Орхан Рзаев
Фотограф:
Айдын Мурадов
Адрес: город Баку, AZ,
ул. Шамси Рагимова, 2
Тел.: + 17 52 ();
Факс: + 90 37
E-mail: [email protected]
funduszeue.info
© "Azər-İlmə" MMC
Mətbəə: Poliqrafaz MMC
Ünvan: Xırdalan ş., M.Ə.Rəsulzadə Tel.: (+ 12) 76 30
Web: funduszeue.info; E-mail: [email protected]
Tiraj:
© "Azer-Ilme" LTD
MÜNDƏRİCAT
CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ
6
12
34
Vidadi Muradov
Elşad Əliyev
“Azərxalça” ASC-nin Qobustan filialının açılışı
Azərbaycan Qaraqoyunluları: yurdlar və xalçalar
“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir geyimlər”
nəşrində Səfəvi geyimlərinin təsviri
3
40
Məleykə Məmmədova
Azərbaycan və Anadolu
folklorunda
Ramazan və Qurban
bayramı
54
İlhamə Məmmədova
Çay ənənəsi
62
Vüsalə Veysəlova
XIX-XX əsrin əvvəllərində
Gəncəbasar bölgəsində zərgərlik sənəti
70
Бахлул Ибрагимли
Ковры огузов: история в орнаментах
80
Tahir Şahbazov
XVIII əsrin sonu –
XIX əsrin əvvəllərində
Şimali Azərbaycanda
etnodemoqrafik vəziyyət
4
92
Ərtegin Salamzadə
Cənub bölgəsinin əlvan
rəngləri
96
Эллада Аббасова
Праздник как состояние души народа
"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin gündəliyi
Малахат Фараджева
Стоянка "Овчулар" на верхней террасе горы Беюкдаш
Anar Ağalarzadə
Son Tunc-İlk Dəmir
dövründə Azərbaycanın
cənub-şərq bölgəsinin
maldarlıq təsərrüfatı
5
Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,
“Azərxalça”
Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin
Qobustan filialının açılışı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım
Mehriban Əliyeva mayın 7-də “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin
Qobustan filialının açılışında iştirak ediblər.
6
Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva XIX əsrdə və XX
əsrin əvvəllərində Azərbaycan xalçaçılıq məktəbinə aid nadir xalçalara baxdılar.
Sonra dövlətimizin başçısı müəssisənin rəmzi açılışını bildirən lenti kəsdi.
“Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti İdarə Heyətinin sədri Vidadi Muradov
görülən işlərlə bağlı dövlətimizin başçısına və birinci xanıma məlumat verdi.
Bildirildi ki, “Azərxalça” ASC-nin Qobustan filialının binasının ümumi
sahəsi kvadratmetrə yaxındır. Dövlətimizin başçısının ci ildə imzaladığı
Sərəncama əsasən Qobustan xalça istehsalı emalatxanasının tikintisi və
təchizatına dövlət büdcəsindən 2 milyon manat vəsait ayrılıb. Qobustan şəhərinin
mərkəzində yerləşən binada tikinti işləri yüksək keyfiyyətlə aparılıb. Burada
toxucu və 14 inzibati-təsərrüfat işçisinin çalışması nəzərdə tutulub.
Qeyd olundu ki, bina toxuculuq emalatxanası, rəssam otağı, anbar,
yeməkxana, tibb otağı, xalça satışı salonu, konfrans zalı və digər bölmələrdən
ibarətdir. Emalatxanada müxtəlif ölçülü 43 dəzgahda Azərbaycan xalçaları toxunacaq.
Əsasən Ağdaş, Ağsu, Göyçay, Hacıqabul, İsmayıllı, Kürdəmir, Qax,
Qəbələ, Qobustan, Oğuz, Salyan, Şamaxı, Şəki, Ucar, Zaqatala və Zərdab rayonlarının
kəndlərində toxunan orijinal xalça çeşnilərinə üstünlük veriləcək. Bu
çeşnilər dünya muzeylərində, şəxsi kolleksiyalarda mühafizə olunan, həmçinin
respublikamızın ayrı-ayrı bölgələrindən toplanılan qədim və orijinal xalçalar
əsasında “Azərxalça”nın rəssamları tərəfindən hazırlanıb. Toxucular Qobustan
şəhərinin və rayonun digər yaşayış məntəqələrinin sakinləridir. Onlar bir neçə
ay ərzində “Azərxalça” ASC-nin burada təşkil olunmuş hazırlıq-tədris kurslarında
iştirak edib, xalçaçılıq üzrə bacarıq və vərdişlərini təkmilləşdiriblər. Tədrishazırlıq
kursu filial fəaliyyətə başladıqdan sonra da işini davam etdirəcək. Bu
kursun məzunları “Azərxalça” ASC-nin tədris sertifikatını alacaqlar.
7
8
Buradakı xalça-satış salonunda
“Azərxalça” ASC-də toxunmuş xalça
və xalça məmulatlarının sərgisi
və satışı həyata keçiriləcək.
Müəssisə ilə tanışlıqdan sonra
Prezident İlham Əliyev və birinci
xanım Mehriban Əliyeva xalçaçılarla
görüşdülər.
Xalçaçılar: Xoş gəlmisiniz, cənab
Prezident. Həmişə Siz gələsiniz.
Müəssisənin açılışı münasibətilə
xalçaçıları təbrik edən Prezident İlham
Əliyev dedi:
- İlk növbədə, sizi peşə bayramınız
münasibətilə təbrik edirəm. Çox şadam
ki, bu peşə bayramı günlərində gözəl fabrikin
açılışını qeyd edirik. “Azərxalça”
Açıq Səhmdar Cəmiyyəti üç il bundan
əvvəl mənim Sərəncamımla yaradılmışdır.
Qarşıya vəzifə qoyulmuşdur
ki, ölkəmizin bütün bölgələrində müasir
xalça fabrikləri yaradılsın və bu
istiqamətdə çox böyük işlər görülüb.
Artıq 20 fabrik hazırdır. Ümumiyyətlə,
31 xalça fabrikinin yaradılması nəzərdə
tutulur. Hesab edirəm ki, növbəti bir-iki
il ərzində qalan fabriklər də istifadəyə
veriləcək və beləliklə, Azərbaycan öz
qədim sənətini yaşatmaq istiqamətində
çox önəmli addım atmış olacaq.
Qobustan fabrikində iş yeri yaradılıb.
İşçilərin də mütləq əksəriyyəti
qadınlardır. Bu, qadınlar üçün dövlət
tərəfindən atılan çox böyük addımdır.
Çünki qadınların iş yerləri ilə təmin
olunması prosesi xüsusi əhəmiyyət
daşıyır. Burada ən müasir avadanlıqlar
quraşdırılıb, bütün vasitələr var.
Əminəm ki, bu fabrik çox uğurla fəaliyyət
göstərəcək. Burada işləyənlər də razı qalacaqlar.
Azərbaycan öz xalçalarını dünya miqyasında daha geniş şəkildə təqdim edəcək. Bildiyiniz
kimi, bizim xalçalarımız dünyanın aparıcı muzeylərində nümayiş etdirilir. Xalçaçılıq
bizim qədim sənətimizdir və əsrlər boyu biz bu sənəti yaşadırıq. Çox yaxşı haldır ki,
bu sənət nəsildən-nəslə ötürülür. Burada təcrübəli xalçaçılar, gənclər işləyirlər. Əminəm,
gənclər də bu işə böyük maraqla, həvəslə qoşulacaqlar ki, biz bu sənəti bundan sonra da
əsrlər boyu yaşadaq və Azərbaycan öz xalçaçılıq sənətini dünyaya təqdim etsin. Bu, iş
yerləri, qeyri-neft sektorunun inkişafı və ixracyönümlıü məhsulun istehsalı deməkdir.
Çünki bu gün ölkəmizin ümumi iqtisadi inkişafı qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə sıx
bağlıdır. İxracyönümlü məhsulların istehsalı bu gün prioritet məsələlərdən biridir.
Bilirsiniz ki, bir neçə il bundan əvvəl Bakıda yeni gözəl Xalça Muzeyi yaradılıb. Muzey
xalça formasında çox gözəl memarlıq üslubunda yaradılıb. Bütün bölgələrdə dan
çox xalça fabrikinin yaradılması bu sahəyə böyük təkan verdi, canlanma gətirdi. Əminəm
ki, sizin burada işləriniz uğurla gedəcək. Burada yaradılan
şərait ən yüksək standartlara cavab verir.
Bu gün Qobustan Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının açılışını
qeyd etdik. Bu da çox əlamətdar hadisədir. Ən müasir
standartlara cavab verən xəstəxanada vətəndaşlara
gözəl xidmət göstəriləcək. Rayonda digər sosial layihələr
icra edilir. Bu il Qobustan rayonunda ə yaxın ödənişli
ictimai iş yeri yaradılacaq ki, bu gün hələ iş tapa bilməyən
insanlar o işlərə cəlb olunsunlar. İnfrastruktur layihələri
ilə bağlı işlər gedir. Bu gün yeni yol layihəsi istifadəyə verilir.
Bütövlükdə son illərdə rayonda üç yol layihəsi icra
edilmişdir. Qazlaşdırma 90 faizə yaxındır. Bu da son
illərin uğurlu nəticələridir. Elektrik enerjisi ilə bağlı problem
yoxdur. Şəhərin içməli su problemini isə biz ci
ildə həll etmişik. Yadımdadır, il yarım bundan əvvəl burada
olarkən gözəl tədbir də keçirdik.
Bu səfər mənim Qobustan rayonuna sayca beşinci
səfərimdir. Bu, özlüyündə onu göstərir ki, rayonun
inkişafına böyük diqqət yetirilir. Sizi bu gözəl hadisə
münasibətilə bir daha ürəkdən təbrik edirəm, sizə uğurlar
arzulayıram.
Xalçaçılar: Çox sağ olun.
Sonda xatirə şəkli çəkdirildi.
9
10
X X X
Daha sonra Prezident İlham Əliyev və birinci
xanım Mehriban Əliyeva “Azərxalça” Açıq
Səhmdar Cəmiyyətinin Qobustan regional yun
və boyaq bitkilərinin tədarükü məntəqəsinin
fəaliyyəti ilə tanış oldular.
Məlumat verildi ki, ümumi sahəsi
kvadratmetr olan məntəqə istehsalat və inzibati
bölmədən ibarətdir. Dövlətimizin başçısının
tapşırığı ilə “Azərxalça” ASC-nin filia llarının,
ölkəmizdə fəaliyyət göstərən özəl xalçaçılıq
müəssisələrinin yun ipliklə təmin olunması
üçün mühüm tədbirlər görülür. Bu istiqamətdə
həyata keçirilən layihələrdən biri Sumqayıt
Kimya Sənaye Parkında “Azərxalça” ASC-nin
Yunəyirici-Boyaq Fabrikinin inşasıdır. Hazırda
fabrikin tikintisi sürətlə davam etdirilir. Bu
fabrikin xammalla təminatı məqsədilə Naxçıvan
şəhərində, Bərdə, Qobustan, Şabran və Sabirabad
rayonlarında regional yun və boyaq
bitkilərinin tədarükü məntəqələri yaradılıb. Son
illər bu sahənin inkişafına göstərilən diqqət,
ölkəmizin müxtəlif bölgələrində emalatxanaların
fəaliyyətə başlaması xalça toxunması üçün
xammal bazasının yaradılması zərurətini meydana
çıxarıb. Bu baxımdan Yunəyirici-Boyaq
Fabrikinin və regional yun və boyaq bitkilərinin
tədarükü məntəqələrinin yaradılması idxaldan
asılılığı tamamilə aradan qaldıracaq. Tədarük məntəqələri heyvandarlığın inkişafına
da öz təsirini göstərəcək. Bu, qoyunçuluq təsərrüfatlarının, fermerlərin yun
satışı probleminin həllinə imkan verəcək.
Bildirildi ki, regional tədarük məntəqələrində ildə ton yun qəbul olunacaq.
Hər tədarük məntəqəsində ton yun qəbulu nəzərdə tutulub. Qobustandakı
tədarük məntəqəsi 14 rayonu əhatə edəcək. Bu məntəqənin imkanlarından
Qobustan, Şamaxı, İsmayıllı, Ağsu, Göyçay, Qəbələ, Oğuz, Qax,
Zaqatala, Balakən, Ağdaş, Zərdab rayonlarının, Şəki şəhərinin və Bakının Qaradağ
rayonunun sakinləri yararlanacaqlar. Bu işin yüksək səviyyədə təşkili məqsədilə
maarifləndirici tədbirlər də keçirilib. Bu məntəqədə növbəti ildən boyaq bitkiləri
də qəbul olunacaq.
Məlumat verildi ki, Qobustanın ərazisi boyaq bitkiləri ilə zəngindir. İnsanlar
onları toplayıb tədarük məntəqəsinə təhvil verməklə həm də əlavə qazanc əldə
edəcəklər. Həm yun, həm də boyaq bitkiləri il boyu qəbul ediləcək.
Diqqətə çatdırıldı ki, regional məntəqəyə gətirilən məhsul rənginə və ölçüsünə
görə çeşidlənəcək. Yun çeşidləndikdən sonra kipləşdiriləcək, onların üzərinə xüsusi
yarlıqlar vurulacaq. Həmin yarlıqda yunun rəngi, qəbul tarixi, hansı rayondan
alındığı, çəkisi, növü, qaba və incəliyi, nəmliyi barədə məlumatlar əksini tapacaq.
Məntəqədə kipləşdirilmiş yun Sumqayıtdakı Yunəyirici-Boyaq Fabrikinə
təhvil veriləcək.
Bildirildi ki, Qobustan regional yun və boyaq bitkilərinin tədarükü
məntəqəsində 25 nəfər daimi işlə təmin olunub.
Dövlətimizin başçısı müəssisənin işçiləri ilə söhbət etdi.
Sonda xatirə şəkli çəkdirildi.
funduszeue.info
11
Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,
UOT: 94 ()
AZƏRBAYCAN
QARAQOYUNLULARI:
YURDLAR VƏ XALÇALAR
Vidadi Muradov
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun
“Xalçaşünaslıq” sektorunun müdiri,
tarix üzrə elmlər doktoru, professor
E-mail: [email protected]
Açar sözlər: oğuz, türkmən, Azərbaycan, Qaraqoyunlu tayfaları,
Tap Qaraqoyunlu, Mirzəxan Qaraqoyunlu, Faruk Sümər, xalçaçılıq
12
Qaraqoyunlular Azərbaycan xalqının təşəkkülündə mühüm rol oynamış
qədim tayfa birliklərindən olub, tarixi mənbələrdə “türkman” kimi göstərilən
etnik qrupa aiddirlər. Görkəmli rus şərqşünası funduszeue.infod bu haqda yazır:
“Türkmənlər” bu ad XI əsrdən ilk əvvəl İran tarixçiləri Qardizi və Əbül Fəzl
Beyhəqi tərəfindən fars dilinin cəmində - “türkmanan” formasında, türklərin
“oğuz”, ərəblərin “quzz” mənasında işlənmişdir (14, s).
Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, X əsrdə oğuzlar islam dinini qəbul etdikdən
sonra onlara "türkmən" (türkman) deyilmişdir. funduszeue.infoski Mahmud Kaşğarinin
(XI əsr) və F.Rəşidəddinin (XIV əsr) mövqeyindən çıxış edərək qeyd
edir ki, ərəb mənbələrində “türkmən” etnik istilahına X əsrin II yarısından
etibarən təsadüf olunur. İlk əvvəl, görünür o, bu dövrə yaxın müsəlmanlığı
qəbul etmiş oğuz qrupunu ifadə etmişdir” (15, s). Türk tədqiqatçıları
F.Köprülü (27, s), O.Ş.Gökyay (24, s) və F.Sümer (33, s) də islamı
qəbul etmiş oğuzların "türkman" adlandırılması fikrini müdafiə edirlər.
Digər bir türk tarixçisi İ.Qəfəsoğlu bu fikrin əksini iddia edərək bildirir ki,
“türkman” termininin islamı qəbul etmiş oğuzlara şamil edilməsi qəbul edilə
bilməz. Çünki qaynaqlarda oğuzlardan öncə islamı qəbul etmiş türk tayfalarının
öz adını dəyişdirməsi haqqında qeydlər yoxdur (25, s).
Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndindən mənzərə.
13
Qaraqoyunluların əcdadı
olan oğuz boylarının
damğaları.
XI əsrdə Azərbaycana və Kiçik Asiyaya köç etmiş səlcuq tayfalarının əsas
hissəsini oğuzlar və türkmənlər təşkil etmişdir. “Bir çox məxəzlərdə türkmənlərin
yalnız Türkmənistanın indiki ərazisində deyil, həmçinin Qafqaz, Cənubi
Azərbaycan, Kiçik Asiya və müasir İran ərazisində də yaşadıqlarını və onların
oturaq azərbaycanlılardan fərqləndiyini qeyd edirlər. Buradan da belə nəticə
çıxarmaq olar ki, türkmənlər daha çox köçəri həyat tərzi keçirən oğuzlardır və
bunun izləri müasir Azərbaycan dilində "tərəkəmə" kəlməsində qalır" (1, s).
Z.Bünyadov və O.Əfəndiyev isə yazırlar ki, XIV-XV əsrlərdə "qaraqoyunlu"
və "ağqoyunlu" adlarını almış tayfa və qəbilələr özlərini vahid türkman xalqının
tərkib hissələri hesab edirdilər. Onlar özlərini Kiçik Asiyanın (osmanlı, rumlu)
və Orta Asiyanın (Cığatay) türkmənlərindən fərqləndirirdilər. Həmin dövrdə
Azərbaycan türkmanları Orta Asiyadan köçmüş uzaq əcdadlarından dilinə,
mədəniyyətinə görə güclü şəkildə fərqlənmiş və yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmışdılar
(bax: 10, s).
Qaraqoyunlu tayfasının adının mənşəyi ilə əlaqədar müxtəlif mülahizələr
vardır. XVIII əsrdə yaşamış fransız şərqşünası J.Döginin fikrincə, Qaraqoyunlu
türkmənləri bayraqlarındakı qara qoyun rəsminə görə belə adlanmışlar (23,
s). F.Sümer isə bu məsələyə münasibət bildirərək yazır: "Qaraqoyunlu tayfasının
adı bu gün hakim olan ümumi qənaətə görə, totemlərinin qoyun olması
ilə əlaqəli sayılsa da, qədim türklərdə digər tayfalarda oldugu kimi, totem
olan heyvanların ətinin yeyilməsi qəbul olunmadığına görə, bu adın onlara aid
sürülərin rəngi ilə bağlı verilmiş olması mümkündür" (32, s). Ə.Çay da əsas
məşğuliyyəti heyvandarlıq olan qaraqoyunlulara bu adın bəslədikləri qoyunların
rənginə görə verildiyini bildirir (22, s). funduszeue.infov hesab edir edir ki,
qaraqoyunluların adları onların fəlsəfi mifoloji görüşləri, inamları, ictimai quruluşları
ilə sıx bağlıdır (19, s). Ş.Səfəroğlu və Ə.Müdarrisoğlu həmmüəllif
olduqları “Türk dövlətləri tarixi” əsərində “Qaraqoyunlu” adının türklərin
islamaqədərki dövrdə inandıqları qoyun toteminə əsaslandığını göstərirlər (30,
s).
Qaraqoyunluların mənşəyi, onların Azərbaycan və Şərqi Anadolu torpaqlarında
məskunlaşması ilə bağlı tarixçilər yekdil qənaətdə deyillər. XV əsrin osmanlı
tarixçilərindən Mövlana Şükrullah bu tayfanın mənşəyini Oğuz xanın oğlu
Dəniz xanla əlaqələndirmişdir (35, s). F.Sümer də bu tarixi mənbəyə istinadən
qaraqoyunluların Oğuz nəslindən Dəniz xanın oğulları olan İğdır, Büydüz, Yıva
və Qınıx boylarından birinə mənsub olduqlarını təsdiq etməklə, Yıva boyu ilə
qaraqoyunlular arasında nəsli qohumluq əlaqələrinin ola biləcəyini ehtimal edir
(32, s). O, digər bir tədqiqatında Yıva türklərinin Səlcuq yürüşləri dövründən
etibarən Azərbaycanda məskunlaşdıqlarını və XII əsrin II yarısında Həmədan
bölgəsində öz bəyliklərini yaradaraq onu monqol yürüşlərinə qədər qoruyub
saxladıqlarını yazır (bax: 10, s).
funduszeue.infoçarşılı, F.Köprülü, funduszeue.infooğlu, funduszeue.infoğan və funduszeue.info,
M.X.Yınanç, funduszeue.infoı və Əfunduszeue.infozadə də orta əsr osmanlı mənbələrinə
istinadən, qaraqoyunluların Azərbaycana və Şərqi Anadoluya Arğun xan Elxaninin
hakimiyyəti dövründə () gəlməsi fikrini müdafiə edirlər.
Tarixşünaslıqda qaraqoyunluların Barani (Baranlu) sülaləsindən olmaları
haqqında da fikirlər var. Orta əsr müəlliflərindən Əbu Bəkr Tehrani Qaraqoyunlu
hökmdarı Qara Yusifi “Barani” (11, s), Məhəmməd Nəşri və Aşiq Paşaoğlu
isə “Cahanşah Baranlu” (28, s; 21, s) kimi göstərmişlər. funduszeue.infoki isə
"Barani" adının şəxs və tayfa adı deyil, yer adı olduğunu qeyd etmişdir. O, öz fikrini
Qaraqoyunlu dövlətinin sikkələrində göstərilmiş "Baran" adlı zərb yerinin,
Mərv və Buxara yaxınlığında da Barani kəndlərinin olması ilə əsaslandırır (bax:
9, s). Qeyd edək ki, Barani tayfası ilə bağlı Azərbaycanın Salyan rayonunda -
Baranikənd, Goranboy rayonunda isə Baranbet dağı kimi etnonimlər var.
14
Tayfalardan-Qaraqoyunlu dövlətinədək
Qaraqoyunlu tayfa birliyini təşkil edən boyların və tayfaların Azərbaycanda
məskunlaşması daha erkən tarixi dövrlərə təsadüf etmişdir. funduszeue.infoı yazır
ki, Azərbaycanın Cavanşir, Göyçay, Gəncə, Zəngəzur və Şəki qəzalarında Qaraqoyunlu
oykonimləri aşkar edilmişdir (12, s). Hal-hazırda Azərbaycanın
Ağsu, Bərdə, Qubadlı, Tərtər, Goranboy, Şəmkir, Göyçay, Şəki, Qobustan,
Tərtər, Qazax, Zəngilan, Füzuli kimi rayonlarında qaraqoyunlularla, bu tayfa
ittifaqına daxil olan Alpaut (Alpout), Baharlı, Sədlu, Cakirlu (Cəyirli), Qaramanlu,
Hacılu, Bayburtlu, Ağacəri, Bayramlu, Varsaq, Evoğlu, Düharlu, Ayinlu,
Dögər və s. kimi tayfaların adı ilə bağlı çoxlu sayda etnonimlərə rast gəlinir.
Qaraqoyunlu tayfa birliyinin ən böyük tayfalarından biri olan alpoutların
adına VIII əsr mənbələrində də rast gəlinir (17, s). funduszeue.infoşğari Alpout
tayfasının adının mənasını "düşmənə təkbaşına hücum edən" kimi izah edir
(26, s). Tayfanın Həmədan, Çuxur-Səd, Qarabağ və Şirvan bölgələrində
məskunlaşdığı göstərilir. Bu tayfa ilə bağlı olan oykonimlər Bərdə, Qazax,
Göyçay, Laçın və Ucar bölgələrində qalmışdır (7, s).
Qaraqoyunluların əsas dayağını təşkil edən tayfalardan biri Baharlular
idi. funduszeue.infoı onların öncə Xorasanda yaşadığını, sonralar Azərbaycana
gəldiyini, Marağa ətrafında yerləşdiyini qeyd edir (12, s). Bəzi tarixçilər
bu dövlətin qurucuları olaraq elə baharlıları qeyd edirlər. Güman etmək olar
ki, bu tayfa öz adını tanınmış əmirlərindən birinin adından almışdır. Baharlı
eli oymaq şəklində Qarabağda, bir neçə mahalın ərazisində qərar tuturdu.
Əsasən Kəbirli elində, Çulundur mahalında, Qapan mahalında yaşamış baharlılarla
bağlı oykonimlər Qarabağda, Zəngilanda, Zəngəzurda mövcuddur.
Hindistanda Qütbşahlar dövlətinin () yaranmasının da Baharlı tayfasından
olan Sultanqulu bəy Baharlının adı ilə bağlı olduğu bildirilir.
Birliyə daxil olan Sədlu tayfası öz adını XIV əsrdə yaşamış Səd bəyin
adından götürmüşdür. Mənbələr bu tayfanın tarixən Naxçıvanda və Sürməli
bölgəsində məskunlaşdığını göstərir (20, 32). XVI əsrdən etibarən adı
mənbələrdə tez-tez təkrar olunan Çuxur-səd bəylərbəyiliyinin adının da buradan
götürüldüyü güman edilir.
İstanbulun Topqapı sarayının
xəzinə kitabxanasında
saxlanılan və ci ildə ispan
kartoqrafı funduszeue.infoestes
tərəfindən perqament üzərində
çəkilmiş xəritədə Qaraqoyunlu
dövlətinin bayrağı bu cür təsvir
edilmişdir.
Qaraqoyunlu tayfalarının
xalçalarını səciyyələndirən əsas
elementlər.
15
Zaqatala
Xaçmaz
Qax
Qusar
Quba
Qazax
Samux
Tovuz
Yevlax
Goranboy
Göygöl
Göyçay
Ucar
Qobustan
BAKI
Füzuli
Sabirabad
Salyan
Neftçala
Culfa
Ordubad
Lerik
Azərbaycan Respublikasının ərazisində
Qaraqoyunlu tayfalarının məskunlaşdığı rayonlar.
Astara
Qaramanluların mənşəyi ilə bağlı təzadlı mülahizələr mövcuddur. Məsələn,
sovet dövrü tarixşünaslığında bu tayfanın adı Kiçik Qaramanlu bəyliyi ilə
əlaqələndirilmiş, ci ildə bu bəylik osmanlılar tərəfindən işğal edildikdən sonra
onların Azərbaycana köçdükləri göstərilmişdir (13, s). Ş.Təkindağ qaramanluların
XIII əsrin I yarısında— monqol yürüşləri zamanı digər türkman tayfaları
ilə birlikdə Azərbaycana gəldiyini və əsasən Şirvan bölgəsində məskunlaşdığını
yazır (36, s). Bəzi qaynaqlara görə, oğuzların Əfşar boyundan olan Qaramanlu
tayfasının bir hissəsi monqol yürüşləri zamanı Azərbaycanın Aran və Şirvan
bölgələrindən köçərək Kiçik Asiyanın cənubunda, Kilikiyada məskunlaşmışlar
(34, s). Vaxtilə Cavanşir, Göyçay, Şamaxı, Cavad qəzalarındakı, hazırda isə
Gəncə, Göycay, Neftçala, Yevlax və Bərdə bölgəsindəki Qaraman və Qaramanlu
kəndləri bu tayfanın nişanələridir.
Cakirlu (Cagirlu) tayfası adınının Cəlayirilər dövründə Əmir Cagirdən aldığı
güman olunur. Cakirluların əsas yaşayış yeri kimi Ərdəbil bölgəsi göstərilir (29).
funduszeue.infolı XVII əsrin əvvəllərində naməlum müəllif tərəfindən qələmə
alınmış “Qızılbaşlar tarixi” əsərinə istinadən yazır: "Səfəvi dövləti idarəçilik
sistemində Şamlu, Rumlu, Ağacəri, Bayramlı, Əkrəmi, Ördəkli; Ağqoyunlu türkman
tayfaları - Bayandur, Mosullu, Pornak, Şeyxavənd, Çəpni, Bayat və Bozcalı,
Ərəbgirli, Xınıslı, Təkəli; Qaraqoyunlu türkman tayfaları (Alpout, Baharlu,
Cəyirlu, Qaramanlu, Sədlu, Hacılu, Bayburtlu, Varsaq, Evoğlu, Qaracadağlu) sağ
tərəf (cinah) və Ustaclu, Zülqədər, Əfşar, Qacar sol tərəf tayfaları kimi şərh olunmuşdur”
(5, s). Bu tayfa ilə bağlı etnonimlərə vaxtilə Göyçay, Nuxa, Şamaxı və
16
Goranboy rayonunun Tap
Qaraqoyunlu kəndinin
qocaman sakinləri ilə
söhbət.
Yelizavetpol qəzalarında, hal-hazırda isə Bərdə, Şəki, Göyçay, Şəmkir, Qobustan
rayonlarında rast gəlinir.
Hacılu tayfasının adı "Kitabi-Diyarbəkriyyə" əsərində qeyd olunur. Onların
oğuzların Döyər boyundan olduqları göstərilir (11, s). Mütəxəssislərin bir
qismi tarixən bu tayfanın Kərkük-Ərbil bölgəsində, digər qismi isə Qarabağda
məskunlaşdığını qeyd edirlər. Hacılularla bağlı oykonimlərə XIX əsrin sonu - XX
əsrin əvvəllərində Azərbaycanın Zəngəzur, Karyagin, Ərəş, Cavanşir, Yelizavetpol,
Qazax və Sürməli qəzalarında rast gəlinmişdir.
Ağacəri tayfasının mənşəyi haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur.
Məsələn, F.Rəşidəddin “ağacəri” adını "meşə adamı" kimi izah edir (18, s).
Oğuz dastanlarında və rəvayətlərində ağacərilərin Qafqaza Oğuz xanla birlikdə
gəldikləri və onların oğuzlarla qohum olduqları haqqında məlumatlar var. Bu
tayfa ilə bağlı toponimlərə qərb bölgəsində, Cənubi Azərbaycan ərazisində (Kerman,
Zəncan, Xuzistan) daha çox rast gəlinir.
Goranboy rayonunun Tap
Qaraqoyunlu kəndində
toxunan xalça. XX əsr.
17
Xurşud İsa oğlu Aslanovla
(). Tap Qaraqoyunlu
kəndi, Goranboy rayonu.
Xalçaçı Bəsti Səməd qızı
Məmmədova ().
Tap Qaraqoyunlu kəndi,
Goranboy rayonu.
Əməkdar müəllim Tariyel
Sarı oğlu Abbasov ().
Tap Qaraqoyunlu kəndi,
Goranboy rayonu.
Bayramlu tayfasının adı Qara Yusifın zamanında Xoy hakimi olmuş
Bayram bəylə əlaqədardır (32, s). Tayfa ilə bağlı toponimlərə
Yelizavetpol, Qazax və Cavanşir qəzalarında rast gəlinmişdir.
F.Sümər Qaraqoyunlu tayfa birliyinə daxil olan Düharluların
Ərzurum-Bayburd bölgəsində, Ayinluların Şərqi Anadoluda,
Döğərlərin isə Suriyada yaşadıqlarını qeyd edir (32, s, 29, 31). Yelizavetpol,
Qazax və Cavanşir qəzalarında tarixən Dögərli (Döyərli)
adlı toponimlər mövcud olmuşdur. ci ilə aid osmanlı qaynağında
Otuz iki еlinin oymaqları arasında Arasbar sancağına daxil olan
Düyərli elinin də adı çəkilir (bax: 6).
Bu tayfalar Van gölü ətrafında mərkəzi Ərciş şəhəri olmaqla
,ərazisi Şirvan istisna olmaqla bütün Azərbaycan, indiki Ermənistan
ərazisi, Gürcüstanın bir hissəsi, Qərbi İran və İraqı əhatə edən Qaraqoyunlular
dövlətinin yaranmasında və möhkəmlənməsində iştirak
etmişlər.
Müasir Azərbaycanda Qaraqoyunlular
Qaraqoyunluların tarixi keçmişini öyrənmək Vətən tarixini
səhifə-səhifə araşdırmaq, eyni zamanda müasir Azərbaycan
əhalisinin böyük əksəriyyətinin soykökünü öyrənmək deməkdir.
Bəziləri müxtəlif siyasi-ictimai, sosial proseslər səbəbindən ilkin
yaşayış yerlərini tərk etsələr də, bəziləri sayca azalaraq digər tayfalarla,
nəsillərlə assimilyasiya olunsalar da, qaraqoyunluların hamısı
öz mənşəyinə, tarixinə yaxşı bələddir. Bu gün Şirvandakı bir
Qaraqoyunlu kəndinin əhalisi Gəncəbasardakı, yaxud Qarabağdakı
digər bir Qaraqoyunlu kəndinin əhalisi ilə özünü qohum, doğma bilir,
“onlar da bizdəndirlər”, ya da “biz də onlardanıq” deyir. Onları
birləşdirən amil öz tayfalarının Qaraqoyunlu birliyində təmsil olunması,
ortaq tarixi keçmişləridir.
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda qaraqoyunlularla bağlı
yə yaxın yaşayış yeri qeydə alınmışdır. Çar Rusiyası dövründə
Cavanşir qəzasında Qaraqoyunlu (2), Qaraqoyunlu Salvar, Qarayu-
18
sifli, Qaraovçular, Yusifli, Mirzəxan Qaraqoyunlu; Göyçay qəzasında Qaraqoyunlu;
Gəncə qəzasında Qaraqoyunlu, Toqqalar Qaraqoyunlu, Tap Qaraqoyunlu;
Zəngəzur qəzasında Qaraqoyunlu; Nuxa qəzasında Çay Qaraqoyunlu adlı
kəndlər mövcud olmuşdur. Şuşa və Lənkəran qəzalarında Dilağarda kəndlərinin
əhalisi qaraqoyunluların bir ailəsidir.
funduszeue.infoı yazır ki, “Dilağarda” kəndi Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah
tərəfindən adlandırılmışdır (12, s). "Füzuli rayonunun mərkəzindən 13 km
şimalda, Köndələnçayın (Arazın qolu) sol sahilindən bir qədər aralı, Qarabağ
silsiləsinin ətəyində Dilağarda kəndi vardır. Oykonim Qaraqoyunlu tayfa ittifaqına
daxil olan Dilağarda tirəsinin adı ilə bağlıdır. Etnotoponimdir. Əsasən maldarlıqla
məşğul olan dilağardalılar əvvəllər Cənubi Azərbaycan və Talış zonasında yaşamışlar.
Sonralar onların bir hissəsi Azərbaycanın şimalında məskunlaşmışdılar.
Yayı Talış silsiləsində, qışı isə Muğanda keçirən dilağardalılar Araz Dilağarda,
Qobu Dilağarda kəndlərinin də bünövrəsini qoymuşlar" (2, s; 3, s).
XVIII əsrdə Bərdə rayonunun Xanqaraqoyunlu
kəndindən ayrılmış ailələr əvvəlcə Zəngilan rayonunun
Sayıflı kəndinin yaxınlığında – "Xan yeri" adlanan
yerdə məskunlaşmış, sonra Qubadlı rayonunun Xocahan
inzibati vahidinə daxil olan Qaraqoyunlu adlanan
kəndə köçmüşlər.
XIX əsrin əvvəllərində 62 evdən ibarət olan Qaraqoyunlu
kəndi Şirvan əyalətinin Xançobanı mahalına
daxil olmuşdur. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində
bu kənd Şirvan nəqşbəndiyyə təriqətinin mərkəzi idi.
Kənd hal-hazırda Ağsu rayonunun inzibati ərazi vahididir.
Goranboy, Şəmkir, Bərdə, Ağsu, Qubadlı, Şəki,
Göyçay və s. kimi rayonlarda yaşayan qaraqoyunlular
özlərini tarixən Qərbi Azərbaycandan köçüb gələnlərin
varisləri hesab edirlər. Ümumiyyətlə, İrəvan xanlığı
ərazisində vaxtilə Qaraqoyunlu adı ilə çoxlu kəndlər
qeydə alınmışdır. Onlardan ikisi Aralıq nahiyəsində
(Aşağı Qaraqoyunlu, Yuxarı Qaraqoyunlu), ikisi Vedibasar
mahalında (Qaraqoyunlu, Cığın Qaraqoyunlu),
ikisi Basarkeçər ərazisində (Böyük Qaraqoyunlu, Kiçik
Qaraqoyunlu) yerləşmişdir. Bundan başqa, İrəvan xanl-
Həsən Qədim oğlu
İmamquliyev (),
Sədaqət Müseyib qızı
İmamquliyeva (),
Gülər Zaur qızı Qədimova
(). Tap Qaraqoyunlu
kəndi, Goranboy rayonu.
Xalçaçı Manya
Aslan qızı
Əzizova ().
Tap Qaraqoyunlu
kəndi, Goranboy
rayonu.
19
Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndinin xalçaçıları
Cəmilə Mirəzim qızı Allahverdiyeva
().
Minə Hüseyn qızı Həsənova
().
Nisə Hüseyn qızı Həsənova
().
ğının Dərəkənd-Parçenis mahalında, Sürməli qəzasında, Üçkilsə rayonunda da
Qaraqoyunlu kəndləri qeydə alınmışdır.
Qaraqoyunlu kəndlərinin əksəriyyəti İcevan (Karvansaray) və Mixaylovka -
Çəmbərək (Krasnoselsk) rayonlarının ərazisində mövcud olmuş Qaraqoyunlu
mahalı ilə bağlıdır. Hazırda bu ərazi inzibati cəhətdən Ermənistan Respublikasının
Tavuş mərzi və Geğarkunik mərzi adlanan vilayətlərinə aiddir. Vaxtilə mahala
Ağkilsə, Alaçıqqaya, Bəriabad, Cıvıxlı, Çaykənd, Əmirxeyir, Gölkənd, Haqqıxlı,
Qaraqaya, Mürteyil, Polad, Salah, Yanıqpəyə kimi tarixi türk kəndləri daxil
idi. Qərbdən Borçalı, cənubdən isə Dilcan dərəsi ilə həmsərhəd olmuşdur. Ən
böyük kəndi Gölkənd, mərkəzi isə Çaykənd idi. Qafqaz və Zaqafqaziya diyarı
idarəsinin dəyişdirilməsi haqqında ci il 9 dekabr tarixli çar fərmanı əsasında
yaradılmış Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasına aid olmuş mahal ci
ildən ci ilə qədər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazisi daxilində mövcud
olmuşdur. Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan (29 noyabr ci
il) sonra inzibati bölgüsünə görə, Qazax qəzası ərazisinin 44,5%-i — Azasu, Qaradaş,
Qılınc kənd, Uzuntala, Baranin, Qalaçı, Kötikənd, Qoşqotan Külpi, Yeni Dilican,
Köhnə Dilican, Karvansara, Qaraqoyunlu, Polad-Ayrım, Xaştar, Başkənd,
Küləli, Mixaylovsk, Tatlıkənd, Tovuzqala kəndləri Ermənistan Respublikasının
tərkibində qaldı.
Qaraqoyunlu dərəsindən köç etmiş əhalinin bir hissəsi indiki Goranboy rayonunun
Tap Qaraqoyunlu kəndində yerləşmişdir. Kənd rayonun ən iri yaşayış
məskənlərindəndir. Hazırda kənddə əhali sayı nəfər, evlərin sayı ,
təsərrüfatların sayı isə dur. Kənddə iki orta məktəb, 2 uşaq bağçası, poçt, ATS,
tibb məntəqəsi, 2 aptek, mədəniyyət evi və 2 kitabxana fəaliyyət göstərir. Lakin
maraqlıdır ki, kənddə bu günə kimi məscid yoxdur. Hərə öz evində ibadət edir.
Zeyvə, Hacallı kəndlərinin və Naftalan şəhərinin əhatəsində olan Tap Qaraqoyunlu
kəndinin yaşı təqribən ildir. Kənd Dadaşlı, Orta məhlə, Pəmbək, Arxaltı
və Çökək məhlə (8, s. 16) kimi tarixi məhəllələrdən ibarətdir.
Ərazi tarixi-arxeoloji abidələrlə zəngindir. Kəndin yaxınlığında yerləşən və
xalq arasında “Osman təpələri” adı ilə tanınan 5 min illik tarixə malik torpaq
örtüklü kurqanlar, təqribən 2 min il bundan əvvələ aid küp qəbirlər, orta əsrlər
dövrünün yadigarları olan Xan aşan, Tırğınnı yaşayış yerləri, eləcə də çoxsaylı
torpaq qəbirləri, arxeoloji tədqiqatlar və tikinti-təsərrüfat işləri zamanı əldə
edilən maddi-mədəniyyət nümunələri, qara və qırmızımtıl saxsılar, qolbaqlar, ox
ucları və s. ərazinin insanların fasiləsiz yaşadığı qədim yaşayış məskənlərindən
biri olduğunu təsdiq edir (8, s. ).
20
Güllər Abuş qızı İsmayılova
().
Güllü Məhərrəm qızı Kazımova
().
Qaratel Qulu qızı Kazımova
().
Kəndin Şətəl (mənbələrdə Şütür qala) orta əsrlər şəhərinin yaxınlığında, Bərdə
və Gəncə kimi qədim şəhərlərin arasında yerləşməsi, ilk və orta əsrlər dönəmində
paytaxtın bu iki şəhərin birində olması, müalicəvi əhəmiyyətli Naftalan neftinin
hələ orta əsrlərdə bütün dünyada məşhurluğu bu yaşayış məntəqəsinin inkişafına
mühüm təsir göstərmişdir. Xüsusilə Şətəl şəhər qalası Goranboy tarixinin ən
mühüm yadigarlarından olmaqla, III-XIII əsrlərdə Bərdə və Gəncə şəhərləri arasında
əlaqələndirici funksiya yerinə yetirmiş, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin
xəzinəsinin etibarlı saxlandığı bir məkan olmuşdur.
Tap Qaraqoyunlunun ətraf ərazilərindəki oykonim, oronim və hidronimlər də
tarixi-etnoqrafik baxımdan maraq kəsb edir. Ağ uçuq, Yanıq dağ, Sarı yoxuş, Şiş
təpə, İncə dərə, Barambat meşəsi, Barambat bulağı, Çay çəpər, Keçəl dağ, Qaranlıq
meşə, Halva qaya, Arx aşan, Qır quzey, Qalaça, Daşlı yoxuş, Sulu qobu, Kolan
dərəsi, Ayı dərəsi, Tülkü dərəsi, Dana dərəsi, Acı su, Tırğınnı, Xan aşan, Xan bulağı,
Kərən tökülən, Yarıq, Şor təpə, Kərmə dərəsi, Bala yataq dərəsi, Çır-çır, Balıq
ötməz, Turuz meşəsi, Osman təpələri, Ayrım dərəsi, Əbdüləzimin dərəsi, Mil,
Cəfərin cələsi və s. kimi adların hər biri konkret bir dövrün, tarixin yadigarları
olub, burada baş vermiş hadisələr haqqında məlumat daşıyıcılarıdır.
XVIII əsrdə, eləcə də XIX əsrin birinci yarısında dövrün siyasi hadisələri fonunda
əhalinin müxtəlif istiqamətlərə miqrasiyaları baş verirdi. Həmin hadisələr
Tap Qaraqoyunludan da yan keçməmişdi. Belə ki, ci ildə Qazax mahalının
Qaraqoyunlu dərəsi adlanan ərazisindən, eləcə də Pəmbək mahalından
yüzlərlə ailə gəlib bu ərazilərdə məskunlaşmışdı. Həmin ailələrin bir qismi Qazax
Məmmədin başçılığı altında hərəkət edərək Yelizavetpol və Cavanşir qəzalarında
yerləşmişdilər. Bir qismi “Tap” adlanan ərazidə, digər bir qismi isə "Qaşaltı" adlanan
sahədə sakin olmuşdular. Onlar indi də “Tap Qaraqoyunlu” və “Qaş Qaraqoyunlu”
adları ilə tanınırlar (8, s. 5).
XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində kəndin genealoji quruluşunda bir sıra
dəyişikliklər baş vermiş və Mustafalılar, Hacılılar, Teymurlular, Nurulular, Mikayıllılar,
Keçəl Alılılar, Məlillilər, Arıx Dəmirlilər, Qaracalılar, Qaravəllilər, Nağılılar,
Arılılar, Ziyadlılar, Qayabaşılılar, Sərdarlılar, Allahqululular, Mehdarlılar,
Gözəllilər, Tatlar, Şetilər, Həmdəmlər, Nəbililər, Cümşüdlülər, Balagədəlilər, Yaqublular,
Gürzalılar, Şeşələr, Söyünlülər, Mehraclılar və s. kimi yeni nəsillər əlavə
olunmuşdur. Onların arasında Qardöşlülər, Dürəklilər, Dadaşlılar, Pəmbəklilər,
Vesqulular, Korvəlililər, Əhmədlilər və b. gəlmə nəsillər də var idi.
Tap Qaraqoyunlu kədinin yerləşdiyi ərazi, əsasən, dağ yamaclarından
ibarətdir ki, bu da tarixən əkinçiliyin və yaylaq-qışlaq maldarlığının inkişafına
Gəncəbasar bölgəsində
qaraqoyunluların
toxuduqları xalçaların
ənənəvi haşiyəsi.
21
Bərdə rayonu
Mirzəxan Qaraqoyunlu
bələdiyyəsinin ərazisində
qədim qəbiristanlıq.
imkan vermişdir. Maldarların qışlaq yataqları Tərtər-Goranboy rayonlarının
dağətəyi ərazilərində, yaylaq yerləri isə Murovdağın aşağı yamaclarında yerləşir.
Uzun illərdən bəri kənd əhalisi içməli su çatışmazlığından əziyyət çəkmişdir.
Bu problem yalnız təxminən yüz il bundan əvvəl həll olunmuşdur. Belə ki, XX
əsrin əvvəllərində Hacı Rza adlı bir xeyriyyəçi camaatı səfərbər edib İncəçaydan
su çəkməyi qərara almış və mümkünsüz görünən bu çətin iş 6 ay müddətində həll
olunmuşdur. Kənd ağsaqqallarının sözlərinə görə, bu xeyirxah işin təşəbbüsçüsü
Hacı Rza hər işçiyə gündə bir qızıl zəhmət haqqı verirmiş.
Kəndə su çəkilişi ilə bağlı əhali maraqlı əhvalatlar da danışır. Onların sözlərinə
görə, suyu çəkmək üçün ilk növbədə çayın qabağını kəsmək lazım idi. Bu isə çətin
bir məsələ idi. Bu zaman camaat qoyunları qırxıb, yunlarını çayın qabağını kəsmək
üçün istifadə ediblər. Bundan başqa, çayın qabağının kəsilməsi üçün çoxlu qum
və gil kisələrindən də istifadə olunub. Suyu arx vasitəsilə hündürlüyə doğru necə
aparmaq olardı? Çox keçmədən bu problemin də həlli tapılır. Bir nəfər ata minib
kəndə doğru sürmüş, bir nəfər atın ayaq izlərini manşırlamış, digərləri də belkülünglə
atın ayaq izləri boyunca arx qazmışlar (10, s). Hazırda da kəndin
təsərrüfat həyatında əkinçilik, maldarlıq, bağçılıq, tərəvəzçilik, üzümçülük və s.
təsərrüfat sahələri üstünlük təşkil edir. Həyətyanı sahələrdə alma, armud, şaftalı,
üzüm, ərik, gilas, gavalı, zoğal, tut, heyva, nar və s. kimi meyvələr yetişdirilir.
Tarixən kənddə taxılı bir qayda olaraq at, öküz və kəl qoşulmuş vəllərin köməyi
ilə döyürdülər. Kəndə el arxı çəkiləndən sonra “Çay çəpər” adlanan sahədə Dadaşlı
nəslindən olan Bayram kişiyə məxsus bir su dəyirmanı olmuşdur. Kənd camaatının
hamısı şahad verməklə öz dənlərini burada üyüdürdü. XX əsrin ci
illərinin sonlarında isə Əhmədli nəslindən olan Tapdıq kişi kəndin mərkəzində
yeni bir əl dəyirmanı tikdirmiş və bundan sonra Bayram kişinin dəyirmanı öz
fəaliyyətini dayandırmışdı.
Kənd ticarət-karvan yollarının üzərində yerləşib. Təsadüfi deyil ki, kəndin
yaxınlığından keçən yollardan biri indi də camaat arasında “Dəvəçi yolu” adlandırılır.
Digər tərəfdən də meşə massivlərinin yaxınlığı, ağac, gil və digər xammal
ehtiyatlarının bolluğu kəndə strateji bir üstünlük qazandırmışdır. Belə ki, burada
müxtəlif sənət sahələri (ağacişləmə, dulusçuluq, dərzilik, papaqçılıq, başmaqçılıq,
dəmirçilik və s.) və ticarət inkişaf etmiş, ustalar hazırladıqları məhsulları asanlıq-
22
la sata bilmişlər. Digər tərəfdən də meşə materiallarından təkcə sənət istehsalında
və yanacaq vasitəsi kimi deyil, yaşayış binalarının və qəbir abidələrinin, xüsusilə
də kurqanların tikintisində istifadə edilmişdir (8, s.7).
Tap Qaraqoyunlular yazıçı İsmayıl Qarayev, tarix elmləri doktoru, professor
Həvil Həvilov, tibb elmləri doktoru, professor Hüseyn İbrahimov, tarix üzrə
fəlsəfə doktoru İlyas Heydərov, texnika elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Hidayət Allahverdiyev,
fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Səlminaz Allahverdiyeva,
yazıçı-publisist Vəsimə İsmayılqızı kimi ziyalıları ilə fəxr edirlər.
Kəndin ən məşhur simalarından biri də “Bisavad” təxəllüslü Teymur Əsgər
oğlu Əhmədov olub. O burada anadan olub, Bərdənin Mirzəxan Qaraqoyunlu
kəndindəki mədrəsədə yeddi il təhsil alıb. Bisavad Teymur yaşından vətən
sevgisi, saf məhəbbət, təbiətə vurğunluq, zəmanədən şikayət, zülmə və istibdada
qarşı barışmazlıq kimi mövzularda qoşma, gəraylı, qəzəl, təcnis və s. yazmağa
başlayıb. Ölümündən neçə illər keçməsinə baxmayaraq, Bisavad Teymurun
şeirləri bu gün də el sənətkarlarının, aşıqların dilindən düşmür.
Tap Qaraqoyunlu kəndi respublikamızın cəbhə bölgəsində yerləşir. Kənd
ci ildən bu günə qədər namərd düşmənin xain hücumlarına dəyanətlə sinə
gərməkdədir. Hərbi əməliyyatlar başlandığı vaxtdan indiyədək 38 kənd sakini
şəhid olmuşdur. Onlardan biri də cı il təvəllüdlü, Azərbaycanın Milli
Qəhrəmanı Niyazi Şərəfxan oğlu Aslanovdur.
Digər bir Qaraqoyunlu kəndi - Mirzəxan Qaraqoyunlu bələdiyyəsi Bərdə
rayonunun ərazisinə daxildir. cu ildə yaradılmış bələdiyyəyə Həsənli,
Köbərkənd, Mirzəxan Qaraqoyunlu kimi kəndlər daxildir. Əhalinin bildirdiyinə
görə, Həsənli və Köbərkənd Mirzəxan Qaraqoyunlunun “törəmə”ləridir.
“Yaşayış məntəqəsi Mirzəxan adlı bir şəxsin nəslindən olan ailələrin burada
məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim “Mirzəxana məxsus qaraqoyunlular”
mənasındadır. Mənbələrin məlumatına görə, Şərqi Gürcüstanın
tərkibində Rusiyaya birləşdirildikdən sonra
() sonra Qazax mahalından Cəlilli,
Boyəhmədli, Qazaxrəhimlər kəndləri ilə yanaşı,
bu kəndin əhalisi də ci ildə Qarabağa
köçmüşdür” (3, s).
Kəndin qəbiristanlığı onun qədim tarixindən
xəbər verir. Burada ən qədim qəbirlər
cü illərə aiddir. Deyi lənə görə,
qəbiristanlıq bir neçə qatdan ibarətdir. Kənd
əhalisi məskunlaşana qədər də burada qəbiristanlıq
mövcud olmuşdur.
23
Xalçaçı Ayna Yusif qızı Əhmədova
(). Həsənli kəndi,
Bərdə rayonu.
Xalçaçı Gülxanım Adıgözəl qızı
Mehdiyeva ().
Köbərkənd kəndi, Bərdə rayonu.
Xalçaçı Zülfü Cuma qızı Abdullayeva
(). Köbərkənd kəndi,
Bərdə rayonu.
Kənddə məscid ci ildən fəaliyyətə başlayıb. ci ildə isə məscid binasında
7 illik məktəb yaradılıb. Məktəbin yaradılmasında və fəaliyyətinin
təşkilində Rzayev Camal Cəfər oğlunun (Camal Əfəndi, ) və Molla Qurbanın
böyük xidmətləri olub. Kənd əhalisi bu iki ziyalını indi də böyük hörmət
və ehtiramla yad edir. Camal Əfəndinin oğlu Əhməd Rzayev ()
ci ildə Ağdamda funduszeue.info adına Pedaqoji texnikumun nəzdində 2 aylıq ibtidai sinif
müəllimliyi kursunu bitirdikdən sonra Mirzəxan kənd məktəbinə müəllim
təyin olunur. Sonralar isə təhsilini Ağdam Pedaqoji İnstitutunda, Kirovabad Pedaqoji
İnstitutunda davam etdirir. Əhməd Rzayev ömrünün sonunadək doğma
kəndinin məktəbində müəllim, dərs-hissə müdiri, direktor kimi fəaliyyət göstərib.
65 illik pedaqoji təcrübəsi olan görkəmli ziyalı həm də kəndin sayılıb-seçilən ağsaqqallarından
idi. Bundan başqa, Mirzəxan Qaraqoyunlu Şirin Allahverdiyev,
Əhməd Əhmədov, Validə Əhmədova, Vasif Allahverdiyev, Mehrab Əliyev, Rəsul
Rüstəmov, Ədalət Bədirxanov, İsmayıl Əliyev, Hümmət Cəfərov, Nizami Əliyev,
Behbud Rzayev, Tapdıq Əhmədov, Yusif Yusufov, Ağa Məmmədov və s. kimi
müəllimlərin, ziyalıların, şairlərin, alimlərin vətənidir.
Hazırda kənddə yaşayan əhalinin ümumi sayı nəfərdir. Əsas məşğuliyyət
maldarlıq və əkinçilikdir. Deyilənə görə, kəndin köklü sakinləri vaxtilə Tap Qaraqoyunludan
köçüb gəlmiş Rzalar, Yusifli (Usuflu), Cəlilli, Hüseynli, Nazlıxanlı,
Zərgərlər, Tellilər, Adıgözəllilər kimi nəsillərin nümayəndələridir.
52 nəfər müəllimin çalışdığı E.Əhmədov adına Mirzəxan kənd tam orta
məktəbində nəfər şagird təhsil alır. Bələdiyyə ərazisində körpələr evi-uşaq
bağçası, mədəniyyət evi, 2 kənd tibb məntəqəsi fəaliyyət göstərir.
Qaraqoyunlularda xalçaçaçılıq
Qaraqoyunluların tarixən zəngin xalçaçılıq ənənələri olub. Birliyə daxil
olan və yaylaq-qışlaq həyat tərzi keçirən bu tayfaların əsas təsərrüfat sahəsi qoyunçuluq
olduğundan, onlar məişətdə xalça və xalça məmulatlarından geniş
istifadə ediblər. Bu gün də qoyunçuluqla məşğul olan qaraqoyunlular xalçaçılıq
ənənələrini davam etdirirlər.
Artıq bəhs olunduğu kimi, çox geniş bir coğrafi arealda məskunlaşan qaraqoyunluların
xalçalarını öyrənmək, əslində bütövlükdə Azərbaycan xalçaçılığını
araşdırmaqdır. Cənubi Azərbaycanda (Muğanda), Qərbi Azərbaycanda, Qazax-
Borçalıda, aran və dağlıq Qarabağda, Gəncəbasarda xalçaçılıq ənənələrinin formalaşmasında
bu ərazilərdə məskunlaşmış Qaraqoyunlu tayfalarının xüsusi rolu
olmuşdur. Sadalanan yerlərdə əhalinin böyük əksəriyyətini təşkil edən qaraqoyunlular
həm xovlu, həm də xovsuz xalça və xalça məmulatları toxumuşlar.
24
Əhməd Camal oğlu Rzayev
(), müəllim.
Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi, Bərdə rayonu.
Şirin Əmrah oğlu Allahverdiyev
(), müəllim.
Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi,
Bərdə rayonu.
Xalçaçı Ayna Bahadur qızı
Rəsulovanın ()
toxuduğu kilim. cı il.
Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi,
Bərdə rayonu.
Görkəmli xalçaçı-rəssam Lətif Kərimov “Azərbaycan xalçası”
üçcildliyinin üçüncü cildində "Qaraqoyunlu" adlı bir xalça
haqqında yazır: “Qazax qrupunun Gəncə-Qazax növünə aid
olan “Qaraqoyunlu” xalçalarının adı Azərbaycanın şimal-qərb
sərhədindən 10 km məsafədə Sevan (Göyçə - V.M.) gölünün şərq
və şimal sahillərində yaşayan Qaraqoyunlu tayfasının adından
götürülmüşdür. Bu tayfa heyvandarlıqla və əkinçiliklə məşğul
olmuşdur. Xalçaçılıq onların əsrlər boyu inkişaf etdirdikləri
ənənəvi sənət sahəsi olmuşdur.
Ümumilikdə Qaraqoyulu tayfasının yaşadığı, xüsusilə Sevan
(Göyçə-V.M.) gölünün şimalında və şərqində yerləşən və
yerli əhalinin "Göyçə" adlandırdığı - Polad, Çaykənd, Gölkənd,
Ağbulaq, Tala, Karvansaray (İcevan), Uzuntala və s. kəndlərini
əhatə edən ərazi xalça istehsalı ilə məşhurdur. Bu ərazidə istehsal
olunan xalçaların naxışlarında Orta Asiyanın qədim ənənələri
özünü göstərir “Qaraqoyunlu” xalçalarının bir neçə variantı
vardır” (16, s). Daha sonra müəllif “Qaraqoyunlu xalçası”
adı ilə bir-biri ilə heç bir bədii kompozisiya əlaqəsi olmayan 3
Ayna Sarı qızı
Rzayeva (),
Ayna Asim qızı
Əhmədli ()
Şəfəq Əhməd qızı
Əhmədova (),
Asim Əhməd
oğlu Əhmədov
(), etnoqraf
Tahir Şahbazov,
Əhməd Asim oğlu
Əhmədli ()
ilə. Həsənli kəndi,
Bərdə rayonu.
25
Xalçaçı Nuraya İsax qızı
Məmmədova (),
Kamran İmran oğlu Rəsulov
(), Əziz Vilayət oğlu
Şəmilov, Vəli Xanlar oğlu
Süleymanov ilə. Mirzəxan
Qaraqoyunlu kəndi, Bərdə
rayonu.
Xalçaçı Ayna Yusif qızı
Əhmədovanın toxuduğu
xalça. XX əsrin sonları.
Həsənli kəndi, Bərdə
rayonu.
xalça variantı təqdim edir. Lakin o, qaraqoyunlu
xalçalarının sərhədlərini Qərbi Azərbaycan, daha
doğrusu, Göyçə mahalı ilə məhdudlaşdırır ki, bu
zaman da digər ərazilərdə yaşayan qaraqoyunluların
toxuduqları xalçalar diqqətdən kənarda
qalır. Halbiki, Cənubi Azərbaycanda, Qazax-Borçalı
bölgəsində, Qarabağda, Gəncəbasarda qaraqoyunluların
xalçaçılıq sənəti həm keyfiy yət,
həm kəmiyyət baxımından Qərbi Azərbaycanla
müqayisədə heç də zəif olmamışdır. Üç fərqli
kompozisiyada xalça təqdimatı isə fikir dolaşıqlığı
yaradır və bunlardan hansının əsl qaraqoyunlu
xalçası olduğunu müəyyənləşdirmək çətinləşir.
Zənnimizcə, bu xalçaları xüsusi adlandırma olmadan,
Qaraqoyunlu mahalında yaşayan qaraqoyunluların
Qərbi Azərbaycan xalçaçılığının
bədii-texniki xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq toxuduqları
xalçalar kimi təqdim olunması daha
məqsədəuyğundur.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalçaçılıq
tarixində qaraqoyunlularla bağlı bir kökdən qaynaqlanan
və bir xətt üzrə inkişaf edən hər hansı bir
xalça çeşnisindən bəhs oluna bilməz. Bir kökdən
olsalar belə, müxtəlif ərazilərə səpələnmiş qaraqoyunluların
hər biri öz yaşadıqları bölgənin
ənənələrinə uyğun olan çeşnilər əsasında xalçalar
toxumuşlar. Yeri gəldikcə, öz boylarını, tayfalarını
əks etdirən rəmzləri xalçalar üzərində
əks etdirmişlər. Hətta, bu gün qaraqoyunlular
tərəfindən toxunmuş bir neçə bölgəyə xas olan
xalçalar üzərində oxşar işarələrə, eyni işarənin
26
stilizə olunmuş bir neçə variantına da rast gəlmək mümkündür. Məsələn, hər
hansı bir element həm Tap Qaraqoyunluda, həm də Mirzəxan Qaraqoyunlu,
Həsənli, Köbərkənd kəndlərində toxunan xalçalar üzərində rast gəlinir. Əslində
Tap Qaraqoyunluda toxunan xalçanın kompozisiyasına daxil olan əsas element
(yaxud elementlər), Qarabağ qaraqoyunlularının xalçalarında əlavə rəmz və
işarə təsiri bağışlayır. Lakin bu proses bir xalça çeşnisinin yaradılmasınadək inkişaf
etməmişdir. Başqa sözlə desək, ortaq bir çeşninin yaradılması və yayılması
məqsədi olmamışdır. Ehtimal ki, mövcud siyasi-ictimai və sosial şərait, daimi
miqrasiyalar buna imkan verməmişdir.
Bu gün Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndində toxunan xalçalar
Qərbi Azərbaycan, Qazax-Borçalı və Gəncəbasar xalçaçılıq ənənələrini özündə
daha qabarıq əks etdirir. Burada ənənəvi şəkildə toxunan və bədii cəhətdən
rəngarəng, irili-xırdalı elementlərlə zəngin
kompozisiyaya malik olan xalça kənd toxucuları
tərəfindən “Zinətli xalça” adlandırılır.
Həmin xalça çeşnisi haqqında elmi
ədəbiyyatlarda müxtəlif fikirlər var. Məsələn,
L.Kərimov “Dəmirçilər” adı ilə təqdim etdiyi
bu xalça haqqında yazır: “Qazax qrupunun
Gəncə-Qazax növünə aid olan “Dəmirçilər”
xalçasının adı Qazax şəhərindən 9 km qərbdə
yerləşən Dəmirçilər kəndinina adı ilə bağlıdır.
Bəzi xalçaşünaslar isə onu “Dəmirçi Həsən” adlandırırlar.
Bu xalçalar, həmçinin Daş Salahlı,
Kosalar və Ürkməzli kəndlərində toxunur” (16,
s). Müəllif bu xalçanın iki oxşar, bir fərqli -
namazlıq variantını təqdim edir. İen Bennet isə
“Şərq xalçaları” kitabının Qafqaz xalçalarını
əhatə edən I cildində sözügedən xalçanı Muğan
qrupunun tərkibində “Çaylı” adı ilə göstərir və
Xurcun üzü. Yun. Xovsuz.
58x54 sm. XIX əsrin sonları.
Evoğlu kəndi, Tərtər
rayonu.
Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin sonları.
Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.
27
onun üç variantını fərqləndirir. Müəllif təqdim etdiyi
XIX əsrin sonu- XX əsrin əvvəllərinə aid olan
bu xalçalar bir-birindən əsasən ölçülərinə (x;
x) və bədii xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir.
Müəllif daha sonra qeyd edir ki, “Muğanda
yerləşsələr də, Şurman da daxil olmaqla, çoxları bu
xalçanı Şirvanın “orbit”inə daxil edirlər. Görünür,
“Çaylı” xalçaları Avropda məşhur olub; çünki
ci ildən başlayaraq müxtəlif rəsm əsərlərində və fotolarda
onun bəzi nümunələrinə rast gəlmək mümkündür
Sürməyi rəngli ara sahə, səkkizguşəli
göllərin ağ və qırmızı rəngi – “Çaylı” xalçalarının
Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin
əvvəlləri. "Caucasian carpets" (London,
) kitabında bu xalçanın Şamaxının
cənub-qərbində yerləşən Çaylı kəndində
toxunduğu göstərilir.
28
funduszeue.info “Şərq xalçaları”
kitabının Qafqaz xalçalarını əhatə
edən I cildində () bu xalçanı
Muğan qrupunun tərkibində
“Çaylı” adı ilə göstərir.
Xalça. Yun. Xovlu. x sm. h. (). Gölkənd kəndi, Göyçə mahalı.
29
Xalça. Yun. Xovlu. x sm. h. ().
Gölkənd kəndi, Göyçə mahalı.
Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin sonları.
Qaraqoyunlu kəndi, Qubadlı rayonu.
xarakterik xüsusiyyətidir. Səkkizguşəlilərin daxilində olan motivlər dəqiq antropomorflaşmaqla
öz totem mənşəyinə qayıdır” (37, s).
Azərbaycan xalçalarının Qarabağ və Gəncəbasar xalça qruplarına daxil olan
nümunələr arasında da bu xalçanın müxtəlif variantlarına rast gəlinir. Kompozisiya
baxımından mürəkkəb olan bu nümunələrdə bir neçə xalça qrupunun təsirləri
özünü göstərir. Məsələn, xalçanın ara sahəsində olan səkkizguşəli göllərin forması
və daxili elementlərinin bir qismi Qazax-Borçalı qrupunun; haşiyələri və
ara sahəsinin element zənginliyi, rəngləri Şirvan qrupunun xüsusiyyətlərini əks
etdirir. Qeyd etmək vacibdir ki, bu dizaynda olan haşiyələr əsasən haqqında
bəhs olunan xalçalar üçün səciyyəvidir. Lakin onun bir qədər fərqli variantlarına
Gəncəbasar bölgəsində toxunmuş bəzi xalçalarda da rast gəlmək mümkündür.
Hesab edirik ki, qaraqoyunluların xalçaçılıq ənənələrinin daha geniş və kompleks
şəkildə öyrənilməsinə ehtiyac vardır. Bu istiqamətdə aparılacaq tədqiqatlar
təkcə xalqımızın etnogenezində və etnik tarixində mühüm rol oynamış Qaraqoyunlu
tayfalarının deyil, bütövlükdə Azərbaycanın iqtisadi, sosial, maddi və
mənəvi mədəniyyət tarixinə işıq salacaqdır.
iyun, cu il.
30
Xalçaçı Əminə Əsədulla qızı
Cabbarova ().
Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.
Xalçaçı Balaxanım Əhməd qızı
Cabbarova ().
Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.
Xalçaçı Sarıgül Əmrah qızı Əsədova
Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.
Xalçaçı
Ayna Yusif qızı Əhmədovanın
toxuduğu xalça. ci il.
Həsənli kəndi, Bərdə rayonu.
31
Mənbələr:
Azərbaycan dilində:
1. Anar. Dədə Qorqud dünyası - Dünya bir pəncərədir. Bakı:
2. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 10 cilddə. III cild. Bakı:
3. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti (tərtibçilər: R.Əliyeva,
Q.Məşədiyev, funduszeue.info, funduszeue.infoşıyeva, Ş.Qocayeva). I cild, Bakı:
4. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II cild. Bakı:
5. Bayramlı Z. Səfəvi dövlətində əsgəri təşkilat və Qızılbaş əyanları (1-ci
yazı)// Xalq cəbhəsi, 8 noyabr, cı il.
6. Çingizoğlu Ə. Otuziki mahalı. //"Soy" еlmi-kütləvi dərgi, №9,
7. Əhmədov T. Azərbaycan toponimikasının əsasları. Bakı:
8. Məmmədov A., Həvilova K. Tap kəndi deyilən bir oymağa gəl. Bakı:
9. Nəcəfli funduszeue.infoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk
tarixşünaslığında. Bakı:
Taplı Q. İsa Hüseynov Gəncə:
Tehrani Ə.B. Kitabi-Diyarbəkriyyə (fars dilindən tərcümə edən, ön söz,
şərhlər və göstəricilər Rəhilə Şükürovanındır). Bakı
Vəlili (Baharlı) M.H. Azərbaycan: coğrafi-təbii, etnoqrafik və iqtisadi
mülahizat. Bakı:
Rus dilində
Агаев Г.Д. Данные этнотопонимии о расселении туркоязычных племен
в Азербайджане XI-XV вв. // Этническая ономастика. Mосква:
Бартольд В.В. Туркмены. Сочинения. Т.5, Москва:
Жирмунский В.М. Огузский героический эпос и «Книга Коркута» -
Тюркский героический эпос. Ленинград:
Керимов Л. Азербайджанский ковер. В 3 томах. Том 3. Баку:
Малов С. Е. Памятники древнетюркской писменности. М.-Л.:
Рашидаддин. Сборник летописей. Т. 1. Кн (перевод с персидского
funduszeue.infoрова, ред. funduszeue.infoва), М.-Л.:
Сейидов М. Опыт этимологического анализа етнонимов и топонимов
Аггоюнлу и Гарагоюнлу // funduszeue.info adına Azərbaycan Dövlət
Universitetinin Elmi Əsərləri. Dil və Ədəbiyyat Seriyası, №6, Bakı:
Эфендиев О.А. Территория и границы азербайджанских государств в
XIV-XV вв.//Историческая география Азербайджана. Баку:
Türk dilində
Aşık Paşaoğlu. Tevarihi Ali Osman - Osmanlı tarihleri. c. 1., İstanbul:
Çay A. Anadoluda Türk damğası: Koç-heykel-mezartaşları ve türklerde
koçkoyun meselesi. Ankara:
Degignes J. Böyük Türk tarihi, c İstanbul:
Gökyay O.S. Dedem Korkutun kitabı. İstanbul:
Kafesoğlu İ. Türkmen adı, manası ve mahiyyeti. Jean Peny Armağanı.
Ankara:
Kaşgari M. Divanü Lüğat-it-Türk. funduszeue.info tercümesi. funduszeue.info İstanbul:
Köprülü F. İlk mutasavviflar. İstanbul:
Neşri M. Kitabi Cihannüma. c. I-II. Naz. M.A.Köymen, funduszeue.info
Ankara
Türk Milli bütünlüyü İçerisinde Doğu Anadolu (haz: V.Oğel, H.O.Yıldız,
F.Kırzıoğlu). Ankara:
Seferoğlu S.K., Müderrisoğlu A. Türk devletleri tarihi. Ankara
Sümer F. Döğerlere dair. Türkiyat Mecmuesi, c.X, İstanbul:
Sümer F. Karakoyunlular, c. I, Ankara:
Sümer F. Oğuzlar. Ankara:
32
Şikari. Karamanlılar tarihi. Konya:
Şükrüllah M. Behçet-üt tevarih-Osmanh tarihleri. c.I. (haz. funduszeue.infoız).
İstanbul:
Tekindağ Ş. Karamanlılar. İslam ansiklopedisi, c. VI. İstanbul:
İngilis dilində
Bennet I. Oriental Rugs. Volum I. Caucasian,
Azerbaijan Garagoyunlus:
lands and carpets
Vidadi Muradov
Keywords: oghuz, turkman, Azerbaijan, Garagoyunlu
tribes, Tap Garagoyunlu, Mirzakhan Garagoyunlu,
Faruk Sumer, carpet-weaving
Summary
Garagoyunlus are one of the oldest tribal associations
that played an important role in the formation
and ethnic history of the Azerbaijani people.
Turkish historians funduszeue.infollah, F. Sumer, I.H.
Uzuncharshili, F. Korpulu, J. Zeynaloglu, Z.V. Togan,
and Azerbaijani researchers M.H. Baharli, O.
Efendiyev, funduszeue.infozade, funduszeue.infoli and others
have interesting ideas about their origins and
settlement in Azerbaijan and Eastern Anatolia.
Garagoyunlus, who were the founders of a
mighty state as the "The State of Garagoyunlu",
left a rich material and spiritual heritage in the
history of Azerbaijan. Carpet art is also the most
important component of this heritage. Studying
carpets of Garagoyunlu people, who settled on a
vast geographical area means to explore the entire
Azerbaijani carpet-weaving. Garagoyunlu
tribes settled in the territories of South Azerbaijan
(Mugan), Western Azerbaijan, Gazakh-Borchali,
Arakan and Mountainous Garabagh, Ganjabasar,
played a special role in the formation of carpet
weaving traditions. Garagoyunlus, who constituted
the vast majority of the population in the mentioned
places, wove pile and flat-weave carpets
and carpet products. The present article examines
this and other related issues based on the sources,
literature and field ethnographic materials.
Азербайджанские Гарагоюнлу:
поселения и ковры
Видади Мурадов
Ключевые слова: огуз, туркмены, Азербайджан,
племена Гарагоюнлу, Тап Гарагоюнлу,
Мирзахан Гарагоюнлу, Фарук Сюмер, ковроткачество
Резюме
Гарагоюнлу – одно из древних племенных образований,
сыгравших важную роль в этнической
истории азербайджанского народа. Об их происхождении,
поселении на территориях Азербайджана
и Восточной Анатолии писали такие историки,
как funduszeue.infoлах, funduszeue.info, funduszeue.infoршылы,
funduszeue.infoью, funduszeue.info, funduszeue.infoоглу,
funduszeue.infoы, funduszeue.info диев, funduszeue.infoлы и другие.
Гарагоюнлулар, вошедшие в историю Азербайджана
как создатели мощного государства - Гарагоюнлу,
оставили после себя богатое материальное
и духовное наследие. Искусство ковроткачества –
одна из важнейших его составляющих.
Изучение ковров этих племен, заселявших достаточно
большой географический ареал, на самом
деле означает исследование общеазербайджанского
ковроткачества. Так, в формировании традиций
ковроделия в Южном Азербайджане (Мугани), Западном
Азербайджане, Газах-Борчалы, низменной
и нагорной частях Карабаха, Гянджабасаре особую
роль сыграли племена Гарагоюнлу. Гарагоюнлулар,
составлявшие большую часть населения перечисленных
мест, ткали как ворсовые, так и безворсовые
ковры и ковровые изделия.
В представленной статье на основе источников,
литературы и полевых этнографических материалов
исследуются эти и другие вопросы.
33
Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,
UOT: /76
“Dünyanın
müxtəlif yerlərində antik və
müasir geyimlər” nəşrində
Səfəvi geyimlərinin təsviri
“Şah Süleyman və əyanları ”. ci il. İsfahan.
Rəssam: Əliqulu Cabbardar. Rusiya Milli Kitabxanası, Sankt-Peterburq.
Elşad Əliyev
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun "Kulturologiya" şöbəsinin
böyük elmi işçisi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru
E-mail: [email protected]
Açar sözlər: Çezare Veçellio, Şah İsmayıl, Səfəvi geyimləri
34
XV əsrin sonlarında dünya tarixi yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bəzi tarixçilər
orta əsrlərin Konstantinopolun fəthi ilə, bəziləri Kristofor Kolumbun Amerikaya
ilk səfəri ilə, bəziləri isə Qranadanın işğalı ilə bitdiyini bildirir. Əsrlərin qovşağında
Azərbaycanda yaranmış Səfəvilər dövləti durmadan artan qüdrəti və gücü ilə
Avropa səyyahlarının, diplomat və səfirlərinin diqqətini özünə cəlb etməyi
bacarmışdı. Şeyx Heydər öz müridlərini digər təriqətlərin müridlərindən ayırmaq
məqsədi ilə onlardan qırmızı rəngdə on iki zolaqlı başlıq geyinmələrini istəyir. Bu
başlıq o qədər sürətlə yayılır və müridlər tərəfindən o qədər çox mənimsənilir
ki, Səfəviyyə təriqətinin mənsublarını “qızılbaş” adlandırmağa başlayırlar (1,
s.9). Səfəvi sərhədləri daxilində yaşayan, özünü qızılbaş hesab edən, o cümlədən,
qızılbaşlara itaət edən hər bir şəxs mövcud geyimlərdən istifadə edirdi. Qızılbaş
geyimi özünə qədərki geyimlərdən müəyyən xüsusiyyətləri ilə seçilirdi. Lakin
sözsüz ki, ən böyük fərq məhz on iki zolaqlı baş geyimi ilə bağlı idi. Baş geyiminin
12 zolağı olması onun 12 imama işarə etdiyini göstərir. I Şah İsmayıl da əsərlərində
qırmızı tacın adını çəkir və özünün şiə məzhəbinə mənsub olduğuna işarə edir:
“Qırmızı taclu, bоz atlu,
Ağır bir ləşkər nisbətlü,
Yusif peyğəmbər sifətlü,
Ğazilər deyən şah mənəm.
Xətaiyəm al atluyam,
Sözü şəkərdən datluyam,
Murtəza Əli zatluyam,
Ğazilər deyən şah mənəm” (2, s. ).
Səfəvilər dövlətinin fəth etdiyi və öz sərhədləri tərkibinə qatdığı ərazilərdəki
hakimlər də itaət göstərdiklərini sübut etmək üçün qızılbaş baş geyimi geyinirdilər.
Türkiyəli tarixçi alim Tufan Gündüzün italiyalı səyyah və diplomatların xatirələri
Çezare Veçellionun
“Dünyanın müxtəlif
yerlərində antik və müasir
geyimlər” ("Costumes anciens
et modernes habiti
antichi et moderni di tutto il
mondo") kitabının üz qabığı.
Venesiya, ;
Paris,
1. 2.
35
3.
əsasında tərtib etdiyi “Səyyahların gözü ilə sultanlar və
savaşlar” kitabında məğlub olmuş rəqibin qızıl başlıq
geyinərək itaət etdiyi dəfələrlə göstərilib: “Nəhayət,
o diyarların və ətrafının əhalisini əmrinə itaət etdirib,
şəhərin bütün sakinləri onun şüarı olan qızıl başlıq
geyindilər” (3, s. 79).
Qeyd etmək lazımdır ki, I Şah İsmayılı şəxsən görmüş,
onun sarayında və hüzurunda olmuş Ciovanni Maria
Angiolello və naməlum venesiyalı tacirin xatirələri də
olduqca qiymətli tarixi mənbədir.
XVI əsrin əvvəllərindən etibarən Avropa naşirləri və
rəssamları da Səfəvi geyimlərinə diqqət ayırmışlar. Bu
səbəbdən də həmin geyimlər bir çox müəlliflərin ki tablarında
öz əksini tapmışdır. Melxior Lork, Jost Amman,
Abraham De Bruyn və digər rəssamlar Səfəvi geyimlərini
əks etdirən müxtəlif ilüstrasiyalar işləmiş, kitablar nəşr
etdirmişlər. Belə kitablardan biri də venesiyalı rəssam
Çezare Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yerlərində
antik və müasir geyimlər” (“Costumes anciens et modernes
habiti antichi et moderni di tutto il mondo”) nəşri
olmuşdur (şək.1, 2).
Çezare Veçellio (Cesare Vecellio, –) XVI
əsr Venesiya rəssamlıq məktəbinin ən görkəmli
nümayəndələrindən biri olan Tisian Veçellionun (Tiziano
Vecellio, /) əmisi oğludur. Ç.Veçellio
ci ildən sonra, əsasən naşir kimi fəaliyyət göstərmişdir.
Haqqında danışdığımız bu kitabda rəssam Kristof
Krigerin (Christoph Krieger) ilüstrasiyası toplanıb (4). Sözsüz ki, kitabın
ərsəyə gəlməsində Çezarenin də bir rəssam kimi əməyi olmuşdur. Amma funduszeue.info
mənbələrdə müxtəlif adlarla qeyd olunur. Buna səbəb Krigerin Nürnberqdə
anadan olsa da, sonradan İtaliyaya köçməsi və ehtimal ki, adını da italyan dilinə
uyğunlaşdırması olub. Veçellio kostyumlar haqqında kitabını iki dəfə cı
3. Nikolas de Nikolayın
"Şərq dənizçiliyi səyahətləri
üzrə ilk dörd kitab" ının üz
qabığı. Lion,
4. funduszeue.infoyın “Türkiyə
səyahətləri” kitabından.
Venesiya,
5. Ç.Veçellionun “Dünyanın
müxtəlif yerlərində antik və
müasir geyimlər” kitabından.
Paris,
6. Ç. Veçellionun “Dünyanın
müxtəlif yerlərində antik və
müasir geyimlər” kitabından.
Paris,
7. Ç. Veçellionun “Dünyanın
müxtəlif yerlərində antik və
müasir geyimlər” kitabından.
Paris,
4. 5.
36
ildə italyan dilində, ci ildə isə iki dildə - fransız
və italyan dillərində nəşr etdirmişdir (5, s). Kitab,
həmçinin cı ildə Parisdə təkrar nəşr olunub.
“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir geyimlər”
kitabında Çezare Veçellio özü ilüstrasiyaların
Kristoforo Querra (Cristoforo Guerra) adlı rəssama məxsus
olduğunu qeyd edir: “Geyimlər mənim tərə fimdən
Venesiyada görülüb, daha sonra peşəkar qravüraçı,
nürn berqli alman Kristoforo Querra tərəfindən tərtib
olunub və ağac üzərində kəsilmişdir” (6, s).
Ehtimal etmək olar ki, Çezare fransız səyyahı
Nikolas de Nikolayın "Şərq dənizçiliyi səyahətləri
üzrə ilk dörd kitab" (“Les quatre premiers livres des
navigations et pérégrinations orientales”) əsəri ilə
(şək.3) tanışlığından sonra belə bir kitab nəşr etmək
qərarına gəlib.
Saray coğrafiyaçısı və casusu Nikolas de Nikolay 4
iyul ci ildə xüsusi missiya ilə İstanbula yola düşüb.
Osmanlı sarayında fransız səfiri Qabriel d’Aramonu
müşayiət edən Nikolas səfər zamanı müsəlman
müttəfiqinin salna məsini yazmalı idi (7, s).
Nikolasın “Les quatre premiers livres des navi gations
et pérégrinations orientales” kitabı ilk dəfə Lionda
ci ildə nəşr olunub (8). Kitabda Səfəvi geyimlərini
əks etdirən ilüstrasiya da mövcuddur. Daha son ralar
müxtəlif adlarla bir neçə dəfə nəşr olunmuş kitablarda
eyni ilüstrasiyaya rast gəlinir (şək.4).
“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir
geyimlər” kitabında da Səfə vilərə aid bir neçə geyim
nümayiş olunub. Təqdim etdiyimiz məqalədə, əsasən,
kişi geyimləri haqqında söhbət açacaq, bəzi geyimlərin
annotasiyasını təhlil edəcəyik. Kitabın cı ildə
Parisdə, iki dildə nəşr olunmuş versiyasının cı
səhifəsində “İran şahının geyimi” təsvir olunub (şək.5).
Bu nəşrdə hər bir ilüstrasiya müvafiq olaraq bütöv
səhifədə təsvir olunub və yan səhifədə rəsmə uyğun iki
dildə annotasiya verilib. Sözsüz ki, XVI əsrin sonlarında
“İran şahı” dedikdə məhz Səfəvi şahı nəzərdə tutulur.
Şahın geyiminə dair müvafiq annotasiyada deyilir: “İran
şahı başına ipək parçadan türban qoyur. Türbanın ən
üst hissəsində gözəl, qiymətli daşlarla bəzədilmiş qızıl
tac görürük. O, yerə qədər uzanan paltar geyinir. Qolları
da ətəyi kimi geniş, lakin qısa donu qızılı parçadan olur.
Altdan daha qısa bir geyim görünür. Dirsəyə qədər qısa
qollu geyimi geniş və nazik parçadandır. Altdan çox
nazik bir köynək geyinir. Əlində skeptron və şəmşir
(xəncər) saxlayır”.
Eyni kitabın ci səhifəsində şah ordusunun
piyada əsgəri təsvir olunub (9) (şək.6). Şah əsgərinin
(piyada) təsvirinə aid annotasiyada aşağıdakılar qeyd
olunub:
“Bu geyim çevik və cəldlik tələb edən, döyüşə
hazır olan insanların geyimidir. Başlarına hündür, dik
formalı və 12 zolaqlı türban qoyurlar. Bellərinə parça
qurşaq taxırlar. Həmişə şəmşir (xəncər) gəzdirirlər, üst
6.
7.
37
8.
8. Ç.Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yerlərində antik
və müasir geyimlər” kitabından. Paris,
geyimlərinin ətəklərini qurşağın içərisinə keçirdirlər. Sanki
hər an at belinə çıxacaqlar” (9, s).
Naməlum venesiyalı tacirin qeydlərində də Səfəvi
əsgərləri haqqında söz açılır: “Bu Sufi ölkəsi xalqının
çoxu zirehi olmadan döyüşə gedən və İsmayılın onları
qoruyacağını gözləyən süvarilərdən ibarətdir. Onu Tanrı
kimi sevir, ucaldır və hörmət göstərirlər. Onlar adətləri
üzrə qızıl başlıq geyinirlər. Onun üzərinə konus formada 12
zolaqlı əmmamə dolayırlar ki, bu da 12 təriqətə və ya Əlinin
on iki övladına işarədir. Əsgərlərin hamısı süvaridir, piyada
yoxdur. Bol-bol istifadə etdikləri yay və oxlardan başqa,
nizə, xəncər və sapand ilə savaşırlar” (3, s).
Yuxarıda bəhs etdiyimiz ilüstrasiyalardan başqa, kitabda
“iranlı kapitan” (şək.7), “iranlı nəcib kişi” (şək.8) rəsmləri də
mövcuddur. Eynilə digər ilüstrasiyalar kimi bunlar da qısa
annotasiya ilə təqdim olunur. Bu annotasiyalarda da maraqlı
detallarla qarşılaşırıq. Məsələn, “iranlı kapitan” mətnində
döyüşçülər haqqında maraqlı bir qeyd var: “Həyatı cəsarətlə
yaşayırlar, əgər bahalı və keyfiyyətlidirsə çoxlu şərab içirlər”
(10, s). “Nəcib iranlı kişi” mətnində isə yazılır ki, “Kişilər
də qadınlar kimi həddindən artıq ətir istifadə edirlər” (10, s.
).
Beləliklə, Ç.Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yer lərində
antik və müasir geyimlər” kitabı XVI əsr Avro pasında Səfəvi
dövlətinə, onun geyim və adət-ənənələrinə olan marağı bir
daha sübut edir. Hesab edirik ki, kitabdakı məlumatları
dəqiq mənbə kimi qəbul etmək olmaz. Çox güman ki, müəllif
kitabı müxtəlif mənbələrdən əldə etdiyi informasiyalar və
İstanbulda olmuş şəxslərin söhbət ləri əsasında tərtib edib.
Nəzərə almaq lazımdır ki, avro palıların qeyd və xatirələrində
Səfəvilər haqqında bir-birinə zidd fikirlərə də rast gəlmək
mümkündür. Hər halda kitab da dövrün səfəvi geyimlərinin
qismən əks etdirildiyini görürük.
Bu iş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı
Fon dunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir – Qrant № EİF/
MQM/Elm-Təhsil(26)/02/5
Mənbələr:
1. Kızılbaşlar tarihi (tercüme ve notlar Tufan Gündüz). İstanbul:
2. Xətai Şah İsmayıl. Əsərləri. Bakı:
3. Seyyahların gözüyle Sultanlar ve Savaşlar. 3. Baskı. İstanbul:
4. funduszeue.info
5. Writing Fashion in Early Modern Italy: From Sprezzatura to Satire. Eugenia
Paulicelli. Farnham, Ashgate, , ISBN:
6. Vecellio C. Habiti antichi et moderni diversi parte del mondo. Venezia:
7. Facing East: The Western View of Islam in Nicolas de Nicolay's "Travels in
Turkey". David Brafman. Getty Research Journal. No. 1,
8. funduszeue.info
9. funduszeue.info?view=
Vecellio С. Costumes anciens et modernes: habiti antichi et moderni di tutto
il mondo. Paris:
38
I Şah Abbas Buxara hökmdarını qəbul edir. Freska. XVII əsr. Çəhəl Sütun sarayı, İsfahan.
Elshad Aliyev
Description of Safavid dressings in the
publication "Costumes anciens et modernes
habiti antichi et moderni di tutto il mondo"
Keywords: Cesare Vecellio, Shah Ismail,
Safavid costumes
Summary
From the beginning of the 16 th сentury, European
publishers began to be interested in the
Safavids. Many of the publications featured
pictures of costumes and dresses of Safavids.
Melkhor Lork, Jost Amman, Abraham De Bruyn
and other artists have worked on various books
depicting Safavid costumes. One of such books
is the Venetian Cesare Vecellio's "Antique and
Contemporary Dresses in Different Parts of the
World" ("Costumes anciens et modernes habiti
antichi et moderni di tutto il mondo"). The book
includes the illustrations of Christoph Krieger.
Undoubtedly, Cesare himself also to some extent
worked on this book.
Эльшад Алиев
Изображения костюмов периода Сефевидов
в издании «Costumes anciens et modernes habiti
antichi et moderni di tutto il mondo»
Ключевые слова: Чезаре Вечеллио, Шах Исмаил,
сефевидские костюмы
Резюме
С начала XVI века европейские издатели начали
интересоваться Сефевидами, во многих изданиях
были опубликованы рисунки костюмов Сефевидов.
Время от времени Мельхор Лорк, Жост Амман, Авраам
Де Брюн и другие художники работали над различными
книгами, в которые входили и костюмы
Сефевидов. Одна из таких книг - «Античная и современная
одежда в различных частях мира» ("Costumes
anciens et modernes habiti antichi et moderni di tutto il
mondo") венецианского художника и издателя Чезаре
Вечеллио. Эта книга включает в себя иллюстраций
Кристоф Кригера. Не вызывает сомнений тот
факт, что сам Чезаре внес огромный вклад в создание
этой книги.
39
Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,
UOT:
Azərbaycan və Anadolu
folklorunda Ramazan və
Qurban bayramı
Məleykə Məmmədova
AMEA Folklor İnstitutunun "Mifologiya" şöbəsinin böyük elmi işçisi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
E-mail: [email protected]
Açar sözlər: Azərbaycan, Anadolu, Ramazan, Qurban, bayram, adət-ənənə, oyun, tamaşa
40
Qurani-Kərim"in "
"Bəqərə" surəsinin ci ayəsində adı çəkilən, hicriqəməri
ərəb təqviminin doqquzuncu ayı olan ramazan xalq arasında
“oruc ayı” kimi qəbul edilir. Ramazan bayramı ramazan ayından sonra
gələn şəvval ayının ilk üç günündə qeyd edilən dini bayramdır. “Ramazan” sözü
ərəb mənşəli olub, “çox isti, yandırma” mənası verən “ramaza” sözündən yaranıb.
Ramazan bayramı səhər yeməyi mənasında işlədilən “Aydül-fitr”, Malazyada
və Sinqapurda “Hazri Raya Aidil Fitri”, İndonezyada “İdul-fitir”, Banqladeşdə
isə “Shemai Eid” kimi adlandırılır. Hz.Məhəmməd (a.s) tərəfindən təşkil edilən
və hicrətin (Məkkədən Mədinəyə köç) ikinci ilindən sonra qeyd olunan Ramazan
bayramında müsəlmanlar zəkatlarını verib bayram namazını qılmaqla bərabər,
həm də qəbirləri ziyarət edir, bir-birlərinə hədiyyələr verərək bayramlaşırlar.
Ramazan ayı və bayramı qədər Qurban bayramı da mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Ramazan bayramından 70 gün sonra Qurban bayramı keçirilir. “Qurban”
ərəb sözüdür, “Allahın rizasını qazanmağa vəsilə olan şey, əti kasıblara pulsuz
olaraq paylamaq niyyətilə fərz, vacib və ya sünnət olaraq kəsilən (qoyun, keçi, mal,
dəvə kimi) heyvan, bir qayə uğrunda fəda olma və ya fəda edilən kimsə, bir bəla
və ya qəzada ölən kimsə” mənasındadır. "Qurani-Kərim"in "Bəqərə", "Əli-İmran",
"Maidə", "Həcc", "Kəfsər" surələrində haqqında məlumat verilən “qurban” ərəbcə
“qurb” sözündən olub “yaxın olma, yaxınlaşmaq, Allaha yaxın olmaya vəsilə
olan şey” anlamını verir. Qurban ayı ərəb təqviminin zilhiccə ayına təsadüf edir,
Qurban bayramı isə zilhiccə ayının onunda başlayır və müsəlmanların qurban
kəsdikləri dini bayramdır. Bu bayram Azərbaycanda rəsmi şəkildə iki gün, Anadoluda
isə dörd gün qeyd olunur.
"Qurani-Kərim"də “Biz hər ümmətə qurban ibadəti qoyduq” (5, "Həcc" surəsi,
s. ) deyə bildirilən ayələrdən məlum olduğu kimi, qurbanvermə demək
olar ki, bütün dinlərə xas ibadətdir. Qurban ibadəti, Allah rizasını qazanmada
qəhrəmanlıq, fədakarlıq və təslimiyyətin simvoludur. Bu simvol funduszeue.infom və
İsmayılın hekayəsilə ən ülvi mərtəbəyə qalxaraq, "Quran"da öz əksini tapmışdır.
"Quran"da (5, "Səffət", s. 37, ) verilən həmin hekayənin qısaca xülasəsi
belədir: funduszeue.infomin övladı olmadığı üçün Allaha dua edib övlad istəyir. Allah
da onun duasını qəbul edib ona bir oğlan verir. Lakin övladı həddi-buluğa çatanda
yuxuda funduszeue.infomdən oğlunun qurban edilməsi istənilir. O, yuxusunu
oğlu İsmayıla danışır. Ata-oğul təslimiyyət içində Allahın əmrini yerinə yetirmək
istədikləri vaxt Allahdan onlara vəhy gəlir və İsmayılın yerinə qurbanlıq fidyə
göndərilir. "Quran"da göstərilən və bütün bəşəriyyətə nümunə olacaq bu hadisə
həm Azərbaycanın, həm də Anadolunun müxtəlif bölgələrində xalq arasında
rəvayət kimi indiyədək yaşayır.
41
1.
Anadoluda Ramazan
bayramı tamaşaları.
Azərbaycanda, Anadoluda qeyd edilən Ramazan və Qurban bayramlarının
öz adət-ənənələri var. Mərasim və şənlik şəklində qeyd edilən bu bayramlarda
müxtəlif xalq oyunları, tamaşaları nümayiş olunur. Bu adət-ənənələrin təsnifatını
aşağıdakı kimi verə bilərik:
Azərbaycanda Ramazan bayramı adət-ənənələri. Müx təlif bölgələrdə ramazan
ayında hər gün oruc tutmaqla bərabər, Ordubadda “Orucun on beşi”;
Dərbənddə “Şura, qoğal, hal, külçə bişirmə”; Şəki-Zaqatala bölgəsində “30 çörək
bişirmə və 30 evə paylama” və s.
Azərbaycanda Qurban bayramı adət-ənənələri. Ayrı-ayrı bölgə lərdə, xüsusilə,
İrəvan çuxurunda “Bişirmə qurban”, “Sacarası”, “Niyaz”; Naxçıvanda
nişanlı qızlara “Xonça aparma”; Şəkidə, Zaqatalada, Balakəndə, Oğuzda “Yığnaq”,
“Bayram süfrəsi hazırlama”, “Bayram namazı qılma”, “Ölüləri yad etmə”,
“Qohum-əqraba ziyarəti”, “Yemək yeyib dua etmə”, “Yumurta yığma” və s.
Azərbaycanda Ramazan-Qurban bayramı adət-ənənələri. Elə adətlər var
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası