Osmanlıda Malikane Sistemi

Viyana Kuşatması () ile başlayan ve Karlofça Antlaşması'na () kadar devam eden süreç Osmanlılardaki malî buhranın şiddetlenmesine yol açmıştı. yılı itibariyle devlet, bu darboğazı aşmak ve artan nakit ihtiyacını karşılamak için, mukataaların üç yıllık dönemler halinde iltizama verilmesi uygulamasından vazgeçerek bu mukâtaaları kayd-ı hayat şartıyla satma yoluna gitmişti. Malikâne adı verilen bu yeni sistem bir tür sınırlı süreli bir özelleştirme anlamına geliyordu. Ancak malikâne uygulaması malikâne sahibine mukataanın mülkiyetini devretmiyordu. Burada ömür boyu verilen, malikâneye konu olan mukataanın işletme hakkı idi. Osmanlı maliyesinde yaklaşık seksen yıl boyunca uygulanan bu sistem Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonuna kadar devam etmiş ve bazı unsurları değiştirilerek esham sistemine geçilmiştir. Anadolu Eyaleti içerisinde yer alan Bursa ve Ankara'ya bağlı kaza, nahiye, köy ve mezraalarda da mukataaların malikâne olarak satışına uygulamanın ilk yıllarından itibaren başlanmıştı. Bu sancaklardaki mukâtaa ve maktû'ların malikâne olarak satışı, genellikle merkezden yani Divan-ı Hümâyûn tarafından gerçekleştirilmişti. Yine bu iki şehirde satışı gerçekleştirilen malikâne mukataaların merkezî hazineye ödemesi gereken senelik mallarının akçe, muaccele bedellerinin ise guruş-ı esedî ile hesap edildiği görülmektedir. Devletin malikâne olarak satışında öncelik verdiği köy ve mezraaların her iki şehirde de toplam satışlar içerisinde ilk sırayı aldığı tespit edilmiştir. Ankara'da malikâne olarak satışı gerçekleştirilen mukataaların başlıcaları arasında; ihtisab, bâc-ı bazar-ı çûb, damga, kirpas, mirliva, adet-i ağnam mukataaları ve yerleşim yeri olan mukataalar yer alırken, Bursa'da ise; ihtisâb, mîzân-ı harîr, mancınık, mengene, bâc-ı bazar-ı galle, beytülmâl-ı amme ve hassa, tamga-yı akmişe, gümrük-i kantar-ı Denkîn, kapan-ı meyve-i huşk, bâc-ı bây-ı ağnam serçin ve derçin, tahmis-i kahve, damga-i boyahane-i bogasi, âdet-i ağnam, bâc-ı kapan, şemhâne, Mudanya İskelesi, Han-ı Cedîd, İnegöl, Yenişehir Hassı mukataaları bulunmaktaydı.

 

The process, which had begun with the siege of Vienne () and continued until the Treaty of Karlowitz (), caused the deepening of the fiscal depression in the Ottoman Empire. By , the Ottoman Empire decided to sell its tax revenues not for tree-years periods but for a life-term period of the tax farmer in order to overcome the fiscal bottleneck and to meet the increasing need for cash. This new system, called the mansion (malikâne), meant a kind of limited-time privatization. However, the mansion practice did not transfer the state ownership of property to the tax farmer. It was the right to operate the revenue of the mansion, which was given here for life-time. This system, which was practiced for about eighty years in Ottoman financial system, continued until the end of the Ottoman-Russian War of , and some of its elements were changed to a new system which was called as Esham. The municipalities, townships, towns and villages in Bursa and Ankara which were belong to the Anatolian province started subject mansion system in the earlier dates of the system. The sale of these revenues as "mukataa" and "maktu" was operated by the imperial center. It is also seen that the yearly income of the mansion properties sold in these two cities are accounted as the "guruş-ı asedî". It has been determined that the villages which the state gave priority to sale as the mansion, took the first place in total sales in the both cities. The revenues of ihtisab, bâc-ı bazar-ı çûb, damga, kirpas, mirliva, adet-i ağnam and settlements were among the leading revenues sold as mansions in Ankara. Whereas the revenues of ihtisâb, mîzân-ı harîr, mancınık, mengene, bâc-ı bazar-ı galle, beytülmâl-ı amme ve hassa, tamga-yı akmişe, gümrük-i kantar-ı Denkîn, kapan-ı meyve-i huşk, bâc-ı bây-ı ağnam serçin ve derçin, tahmis-i kahve, damga-i boyahane-i bogasi, âdet-i ağnam, bâc-ı kapan, şemhâne, Mudanya İskelesi, Han-ı Cedîd, İnegöl, Yenişehir Hassı, were among the leading revenues sold as mansions in Bursa.