Ledün Ilmi Diyanet
Havas
Sözlükte "bir nesneyi diğerlerinden farklı ve üstün kılan nitelik" anlamına gelen hâssa kelimesinin çoğulu olup genellikle avam karşıtı olarak "seçkin kişiler" mânasında kullanılır. Tasavvufta, herkeste bulunmayan birtakım bilgilere ve hallere, yetenek ve ruh temizliğine sahip velîlere havâs veya ehl-i husûs, bunların en üstün olanlarına hâssü'l-havâs veya hâssatü'l-hâssa adı verilir; böylece tasavvufî anlayışta müslümanlar avam ve havas şeklinde iki kategoriye ayrılır. Havas ve hâssü'l-havâs, şer'î yükümlülükler konusunda avamla aynı hükümlere tâbi olup avama uygulanan hükümler onlara da uygulanır. Ancak havas nâfile ibadetlere büyük önem vermesi, haram ve mekruh olan şeylerden titizlikle kaçınması, dinî hayatı en mükemmel şekliyle yaşamaya çalışması sonucunda birtakım özel bilgilere ve hallere sahip olarak avamdan ayrılır.
Mutasavvıflara göre Hz. Peygamber'in vahiy alma, mi'raca çıkma ve mûcize gösterme gibi sadece kendine has bazı halleri (hasâisü'n-nebî) vardır. Aynı şekilde Resûl-i Ekrem sırdaşı olan Huzeyfe b. Yemân'a başkalarının bilmediği bazı şeyleri haber verdiği gibi Ali'ye de başkalarının bilmediği yetmiş kadar ilim dalını öğretmiş, ancak Hz. Ali, avamın kendisini yalancılıkla suçlamasından çekindiği için bunları açıklamamıştı. Hz. Ebû Bekir firâsete ve ilhama mazhar olmuş, Hz. Ömer hak ile bâtılı birbirinden ayırma yeteneğine sahip olduğu için kendisine "Fârûk" denilmiştir (Serrâc, s. 38, ). Hadis âlimleri hadis alanında, fıkıh âlimleri hukuk alanında uzman oldukları gibi sûfîler de ruh ve gönül halleri hususunda uzmandır. Bu konudaki bilgilerin ve hallerin bir bölümü Hz. Peygamber ve sahâbeden kendilerine intikal etmiş, bir kısmına ise ibadet, ahlâk, edep konularında hassasiyet göstermek, ruh ve kalp hallerini kontrol altında tutmak, nefsi günah kirinden arındırmak, ilâhî hakikati ve sırrı kavramaya çalışmak suretiyle kendileri ulaşmıştır. Büyük bir ruhî çaba ve mânevî tecrübe ile kazanılan bu bilgilere "ilm-i husûs" adı verilir. "Ledün ilmi" veya "bâtın ilmi" de denilen bu bilgi türü sûfîlere hastır (a.g.e., s. ). Havas ve hâssatü'l-havâs, bu ilim sayesinde Kur'an ve hadisten herkesin farkına varamadığı mânaları bulur ve ortaya çıkarır. Meselâ Hz. İbrâhim'in gördüğü yıldız his, ay akıl, güneş Hak nuru şeklinde yorumlanmış; bundan da avamın his, havassın akıl, hâssatü'l-havâssın Hak nuru ile irşad edildiği sonucuna varılmıştır (Haydar el-Âmülî, s. ).
Havas-avam ayırımına ilk sûfîlerden itibaren bütün mutasavvıflarda rastlanır. Zünnûn el-Mısrî, "Avam günahtan, havas gafletten tövbe eder" derken bu ayırımı yapmıştır (Kuşeyrî, s. ). Sûfîler tevhid gibi en hassas konularda bile avam-havas ayırımı yapmışlardır. Meselâ Cüneyd-i Bağdâdî biri avama, diğeri havassa ait iki tür tevhidden bahsetmiş (Serrâc, s. 49), daha sonra havassın tevhid anlayışına "tevhîd-i sûfiyye" veya "tevhîd-i hâlî" denilmiştir. Aynı ayırımı yapan Gazzâlî avamın tevhidinin "Lâ ilâhe illallah", havassın tevhidinin "Lâ ilâhe illa hû" olduğunu söyler (Mişkâtü'l-envâr, s. 21).
Havastan olan bir kişinin kalbi uyanık, ahlâkı güzeldir. Hayır yapar, başkalarını buna davet eder. İyiliği emredip kötülükten menetme sorumluluğu çerçevesinde hükümdarlarla barış içinde bulunur (Sülemî, s. ). Mutasavvıflar edep, ahlâk, hal, ilim ve mârifet gibi meziyetler bakımından halktan ileride olan havassın aynı zamanda mütevazi, sabırlı ve hayır sever olmaları gerektiğini söylerler. Sûfîler, bir kimsenin havastan olmasının kendisine herhangi bir ayrıcalık sağlamadığını kabul etmekle beraber avam, havas ve hâssü'l-havâssı bazan farklı hükümlere tâbi kıldıkları da olur. Meselâ Kuşeyrî'nin üstadı Ebû Ali ed-Dekkāk semâı avam için haram, zâhidler (havas) için mubah, sûfîler için müstehap sayardı (Risâle, s. ).
Tasavvufta genellikle ibadet, hal, ahlâk, edep, ilim ve irfan üçlü bir sınıflandırmaya tâbi tutulur. Buna göre meselâ bir ahlâk kuralı alelâde, iyi veya en iyi şekilde uygulanabilir. Avam bu kuralları alelâde, havas iyi, hâssü'l-havâs ise en iyi şekilde yerine getirir. Kur'an'da, "Allah'a koşunuz" (ez-Zâriyât 51/50) buyurulmuştur. Bu buyruğu avam bilgisizlikten bilgiye, tembellikten çalışmaya, darlıktan genişliğe koşarak; havas habere dayanan bilgiden görmeye dayanan bilgiye, şekillerden ilkelere, huzurdan tecride koşarak; hâssü'l-havâs ise mâsivâdan Hakk'a koşarak uygular (Herevî, s. 12). İlme'l-yakīn, ayne'l-yakīn, hakka'l-yakīn; muhâdara, mükâşefe, müşâhede; tevâcüd, vecd, vücûd gibi üçlü sınıflandırmalar da hep bu temele dayanır.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Hızır çeşmesine doğru-2
“Ve (bazıları) onlar(ın) mağaralarında üç yüz yıl kaldı(ğını ileri sürüyor) ve kimileri de (bu sayıya) dokuz yıl daha ekliyorlar.”(18/25)
Ashab-ı Kehf’in mağarada kalışı hemen herkes tarafından +9 yıl olarak kabul edilir. Sadece Muhyiddin İbn-i Arabi Hazretleri farklı bir izah getirir:
“Ashab-ı Kehf ayın hareketlerine göre belirlenen türden üç yüz yıl kalmışlardır. Dolayısıyla her sene bir aya tekabül eder. Yani toplam yirmi beş sene kalmışlardır. Bu da uyanış ve teyakkuz süresidir. ‘Buna ilaveten dokuz yıl.’ Bu da haml süresidir&#; Çünkü vahyin indiği dönemde ‘sene’ kelimesi ayın devri için değil güneşin yıllık dönüş süresi için kullanılırdı&#; Nitekim hemen sonrasında yer alan ‘Sen şöyle söyle: -Ne kadar kaldıklarını asıl Allah bilir.’ (18/26) Ayeti bu sonucu teyit etmektedir. Müfessir Katade diyor ki: Burada ‘diyeceklerdir&#;’ şeklinde başlayan Ehl-i kitabın sözlerinin aktarımı devam ediyor. Yani bu söz de onlara aittir. ‘Allah daha iyi bilir.’ sözü onlara cevap mahiyetindedir.” (Tefsiri Kebir Tevilat,1. Cilt)
Bazı müfessirler ayetin Ehli Kitab’ın sözlerini aktardığını hemen ardından gelen “De ki: -Kaldıkları süreyi Allah daha iyi bilir.” Ayetinin bunu teyid ettiğini söyler. “ İbn Mes&#;ûd&#;un, âyetin başına ‘ve kalû (ve dediler ki)’ cümlesini ilâve ederek okuması da bu görüşü destekler.”(Diyanet Tefsiri)
Dolayısıyla Ashab-ı Kehf’in sayısındaki kapalılık, kalma zamanında da söz konusudur. İbn-i Arabi’nin bu “şazz” beyanını baz alırsak bir diriliş dönemi için takribi yirmi beş yıl “büyut”larda olgunlaşma ve ardından zahmetli bir haml zamanı düşünülebilir. Tabii ki doğrusunu “Allah daha iyi bilir.” Zaman ve hadiselerin yavaş ilerlediği tarihlerde Kehf için yıl ama hadiselerin, ilmin ve teknolojinin hızlı ilerlediği zamanlarda bu “Kehf” sürecinin 25 yıla kadar düşebileceği düşünülebilir. Bunu nakzedecek bir bilgi de yok. ‘Allah daha iyi bilir.’
BALIĞI NEREDE KAYBEDERSEN
Hz. Musa, Rabbi’ne sorar: &#;Ya Rabb! Kullarının sana en sevgilisi hangisidir?&#; Buyrulur ki: &#;Beni zikreden ve unutmayan.&#; Ey (Rabb!) en hakîm kulun hangisi?&#; der. Buyurulur ki: &#;Hak ile hükmeden ve arzularına uymayan kimsedir.&#; &#;En bilgili kulun kimdir?&#; der. Buyrulur ki: &#;Belki bir kelimeye rast gelirim de bir doğru yolu gösterir veya bir felaketten kurtarır diye insanların ilmini araştırmakla kendi ilmini artıran kimsedir.&#; Bunun üzerine Hz. Musa, şöyle der: &#;Ya Rabbi! Kullarından benden daha bilgilisi varsa ona ulaşabilir miyim?&#; &#;Var&#; denilir. &#;O halde onu nerede arayayım&#; der. “Bir zenbil içinde bir balık taşı. Her iki denizin birleştiği yere git. Balığı nerede kaybedersen o kulum oradadır.&#; denilir.
Elmalılı Hamdi Yazır bunları aktardıktan sonra Hz. Musa ve Hz. Hızır kıssasının hem zâhir hem bâtın kıssası olduğunu söyler. Kıssanın “Ledünniyat”a vakıf olmak için araştırma yapmak ve yolculuğa çıkmaya bir teşvik delili olduğunu ama sadece çaba harcamak ve istemekle ledünnî ilmin kazanılmasının mümkün olmadığını ekler.
Sure’nin ana teması yolculuktur. Bamteli’nde bu “yolculuk” şöyle anlatılır:
“Yolculuk, bir mânâya göre çile ve seyr-u sülûkun remzidir. Bu uzun yolculukta her makamın kendine göre şartları vardır ve bunlar ancak erbabınca bilinmektedir. Sahabeden sonra tâbiîn döneminde bu iş hakkıyla yapılmış ve her türlü ilmi elde etme cehdiyle insanlar uzak mesafelere yolculuk yapmış ve at koşturmuşlardır. Aynı hedefe varmak isteyenler, günümüzde de aynı şekilde davranmak zorundadırlar. Demek ki, bu hâdiseden hisse alma kıyamete kadar devam edecek ve her ilim insanı bu hâdiseden kendi seviyesine göre bir mânâ anlayacaktır&#;
Bu yolculuk, her zaman ve devirde yapılması gereken bir yolculuktur. İnanan insanlar sadece zâhirî ilimlerle yetinmemeli, kalb ve ruh dünyalarını işlettirerek ledün ilmine vâkıf olmaya da çalışmalıdırlar. İşte Hz. Musa, yanındaki gençle bu yola sülûk etmiş ve bütün gençliğe bu dersi vermiştir.” (Kur’ân’dan İdrake Yansıyanlar)
Sure’de sırlı bir başka işaret “Mecmaü&#;l-Bahreyn”dir. “İki denizin birleşmesi (Mecmaü&#;l-Bahreyn), tefsirlerde ismi geçen birçok denizin birbiriyle birleştiği yerlerden ziyade, her ikisi de bir sahanın denizi durumunda olan ve birisi zâhir ilminin diğeri de bâtın ilminin denizi sayılan Hz. Musa ile Hz. Hızır&#;ın bir araya gelmesidir ki, mecaz olarak iki denizin birleşmesi olarak tabir edilmiştir. Bu da işarî bir yorum.” (Kur’ân’dan İdrake Yansıyanlar)
SENELERCE YÜRÜMEYİ GÖZE ALMAK
Hz. Musa bir arayış insanıdır. Aradığına ulaşmak için fevkalade azimlidir. “Bir zaman Musa, genç ve faziletli arkadaşına, ‘Durup dinlenmeden iki denizin birleştiği yere varıncaya kadar gidecek, gerekirse senelerce yürümeye devam edeceğim!’ demişti.” (18/60) Hz. Musa, aradığına kavuşmak için Ferhat gibi dağları delecek bir irade sahibidir. Ulu’l azm bir peygamber olarak gerekirse senelerce yol yürümeyi göze almıştır. Ayette geçen “hukb” kelimesi &#;bir yıl&#; veya &#;seksen yıl&#; olarak iki farklı şekilde anlamlandırılmıştır.
funduszeue.info: Hızır çeşmesine doğru-3