Kolesterol Neden Önemlidir? başlıklı makalemizde konuya dair detaylara değineceğiz. Kanda kolesterol ve LDL kolesterolün (kötü kolesterol) yüksek olması hasta için risk oluşturur. Bu nedenle kolesterol yüksekliği bir kalp damar risk faktörüdür. Kolesterol ve beraberinde yüksek kan kolesterolünün yol açabileceği birçok risk faktörü bulunur. Bu riskler, kişide çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olur.
Kolesterol Nedir?
Kolesterol; beyin, sinirler, kalp, bağırsaklar, karaciğer ve kaslar başta olmak üzere tüm vücutta yaygın halde bulunur. Vücut kolesterolü kullanarak D vitamini, yağları sindiren safra asitleri, kortizon, seks hormonu gibi yapıları üretir. Bu işlemler için kanda çok az miktarda kolesterol bulunması yeterlidir. Bu nedenle kolesterolün vücuttaki önemi büyüktür.
Kolesterol Neden Önemlidir?
Kanda kolesterol ve LDL kolesterolün (kötü kolesterol) yüksek olması hasta için risk oluşturur. Bu nedenle kolesterol yüksekliği bir kalp damar risk faktörüdür. Gelişmiş ülkelerde ölüm nedenleri arasında kalp ve damar hastalıkları ilk sırada yer alır. Kalp ve damar hastalıkları Türkiye'de ve diğer ülkelerde kalıcı sakatlıklara yol açar ve ölümlere neden olur.
Türkiye'de 6 milyon kişide kan kolesterol düzeyi “sınırda yüksek” ( mg/dl) ve 2 milyon kişide “yüksek” ( mg/dl) değer aralığındadır. Yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, şişmanlık gibi sorunların düzeltilmesi ile bu ölümler önlenebilir veya geciktirilebilir. Kolesterolün vücutta istenen değer aralıklarında olmaması birçok sağlık sorununu ortaya çıkmasına neden olur.
Kolesterol Fazlalığının Zararı Nedir?
Kanda fazla miktarda kolesterol, kan damarlarında birikir. Kan damarlarının sertleşmesine, daralmasına ve damar sertliği (arteriyoskleroz) sorununa yol açar. Damar sertliğinde (arteriyoskleroz) damar duvarında kolesterol dışında akyuvarlar, kan pıhtısı, kalsiyum gibi maddeler de birikir. Böylece kolesterol biriktiği organın damarında hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. Örneğin; kalbi besleyen atardamarlarda (koroner arterler) kolesterol birikimi sonucu göğüs ağrısı, kalp krizi gibi sorunlar oluşur. Böbrek damarlarında kolesterol birikimi ise yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliğine yol açabilir.
Kolesterol Çeşitleri Nelerdir?
Kolesterol, yağımsı bir madde olduğundan su özelliği taşıyan kanda normal koşullarda çözünmez. Kolesterolün kanda çözünmesi ve taşınması için karaciğerde bir protein ile birleştirilir yani paket edilir. Bu kolesterol ile protein birleşimine lipoprotein adı verilir. Değişik tipte lipoproteinler bulunur. Bunlar;
- LDL kolesterol (düşük yoğunluklu lipoprotein) kötü huylu kolesterol,
- HDL kolesterol (yüksek yoğunluklu lipoprotein) iyi huylu kolesteroldür.
Kanda bakılan diğer bir yağ da trigliserittir. Trigliserit, kolesterol gibi kanda çözünen bir yağdır. Kan trigliserit düzeyi ile arteriyoskleroz arasındaki ilişki kolesterol kadar belirgin değildir. Kanda bulunan trigliserit düzeyleri değer aralıklarına göre nitelendirilir.
Kan trigliserit düzeyi;
- mg/dl’nin altı: Normal,
- mg/dl: Sınırda yüksek,
- mg/dl: Yüksek,
- mg/dl’nin üzerinde: Çok yüksek.
Yüksek Kolesterol Nedir?
Kanda kolesterol ve LDL kolesterolün (kötü huylu kolesterol) yüksek olması hasta için risk oluşturur. HDL kolesterolün (iyi huylu kolesterol) ise yüksek olması bir risk oluşturmaz. Kanda beklenilen kolesterol düzeyleri bulunur. Kanda istenilin kolesterol düzeyleri şu şekildedir:
20 yaşın üzerindeki kişilerde kan kolesterol düzeyi;
- mg/dl'nin altında: İstenilen,
- mg/dl arası: Sınırda yüksek,
- mg/dl'nin üstü: Yüksek.
Kan LDL kolesterol düzeyi;
- mg/dl'nin altında: İstenilen,
- mg/dl arası: Sınırda yüksek.
Kan HDL-kolesterol düzeyi;
- 35 mg/dl'nin altı: Düşük.
Kanda toplam kolesterol;
- mg/dl
- LDL kolesterol mg/dl’nin üzerinde
- HDL kolesterol 35 mg/dl’nin altında ise damar sertliği riski fazladır.
HDL kolesterol düzeyi yükseldikçe risk azalır. Ortalama istenilen düzey;
- HDL kolesterol kadında, 55 mg/dl ve erkekte 45 mg/dl'dir.
HDL kolesterolün düşük olması da kişi için bir risk oluşturur. Bu riske sahip hastalarda kalp krizi, felç, damar tıkanması, böbrek yetmezliği gibi hastalıkların ortaya çıkma ihtimali daha fazladır. Kolesterolün vücutta istenen değer aralıklarında olmayışının birçok nedeni bulunur.
Kolesterol Neden Yükselir?
Kanda kolesterol düzeyini etkileyen çok sayıda faktör vardır. Bu faktörlerin bazıları önlenebilir niteliktedir. Kan kolesterol düzeyini etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır:
- Kalıtımsal faktörler,
- Gıdalar,
- Şişmanlık,
- Stres.
Bu gibi faktörler kolesterolü ve kötü huylu kolesterolü yükseltir. İyi huylu kolesterolün yükselmesi için düzenli egzersiz gerekir. Düzenli egzersiz kötü huylu kolesterol düzeyinin düşmesini sağlar. İnsanlarda yaşa kadar yaşla birlikte kolesterol düzeyi artar. Kadınlarda ise menopozdan sonra kolesterol düzeyi artış gösterir. Kolesterolün yükselmesinde kişide mevcut olan hastalıkların da rolü büyüktür.
Kolesterolün Yükselmesine Neden Olan Hastalıklar Nelerdir?
Bazı hastalıklar kanda kolesterol düzeyinin yükselmesine neden olur. Kolesterolün yükselmesine neden olan hastalıklar şunlardır:
- Tiroid bezinin yetersiz çalışması,
- Karaciğer hastalıkları,
- Böbreğin mikrobik olmayan iltihabi hastalıkları,
- Şeker hastalığı,
- Şişmanlık ve bazı ilaçlar.
Kişide mevcut hastalıklar kolesterolün yükselmesine neden olur. Bunun yanında yüksek kolesterol, kalp damar hastalıkları üzerinde de olumsuz etkiler oluşturur.
Yüksek Kolesterolün Kalp Damar Hastalıklarına Etkisi Nedir?
Kolesterolü yüksek hastalarda, kalp damar risk faktörlerinin değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme tedavinin temel noktalarından biridir. Kolesterolü yüksek hastalarda, kolesterol yüksekliği dışındaki kalp damar risk faktörlerine de sık rastlanır: Kalp damar risk faktörlerinin azaltılması ile kalp damarlarda oluşabilecek kalıcı hasarın ve ölüm riskinin de azaltılması sağlanır.
Kalp damar hastalıklarını etkileyen risk faktörleri şunlardır:
- Kolesterol yüksekliği,
- Hipertansiyon,
- Sigara kullanımı,
- Şeker hastalığı,
- Şişmanlık,
- Fiziksel aktivite azlığı ve sedanter yaşam,
- Kanda çok fazla hücre bulunması,
- Artmış kanı pıhtılaştırıcı faktörler,
- İleri yaş,
- Erkek cinsiyet,
- Aile öyküsü,
- Tip A kişilik yapısı (mükemmeliyetçi, obsesif hırslı ve gergin kişilik),
- Östrojen eksikliği,
- Alkol yoksunluğu (alkol bağımlılığı),
- Fibrinojen yüksekliği,
- Ürik asit yüksekliği,
- Lipoprotein (a),
- Belirgin beyin, kalp, böbrek veya damar hastalığı,
- Lipid (yağ) metabolizması bozukluğu,
Lipit (yağ) metabolizması bozukluğu, majör ve tedavi edilebilir kalp damar risk faktörlerinden biri olması nedeniyle sıralanan sağlık sorunları arasında önemli bir yere sahiptir.
Lipit (Yağ) Metabolizması Bozukluklarında Nelere Dikkat Edilmelidir?
Yapılan tüm çalışmalar, serum kolesterol düzeyi ile kalp damar hastalıkları riski arasındaki ilişki gösterilmiştir. Diyetin kolesterol içeriği ile kalp damar riski arasında doğrudan ilişkisi vardır. Şişman hastalarda;
- Hipertansiyon,
- Fiziksel aktivite azlığı,
- Şeker hastalığı ve
- Lipit metabolizması gibi diğer kalp damar risk faktörlerine daha sık rastlanır.
Bu risk faktörleri, şişmanlığın bağımsız etkisini maskeleyebilir. Kalp damar hastalığı riskini arttırır. Yeterli egzersizin olmadığı sedanter yaşam; kan şekeri, kolesterol ve kan basıncı kontrolünü de zorlaştırır. Düzenli egzersiz yapanlarda, koroner arter hastalığı riski azalır.
Yüksek Kolesterolde Ne Yapılmalıdır?
Kanda kolesterolün yüksek olması bir yağ metabolizması bozukluğudur. Yağ metabolizması bozukluğundan şüphelenilen bir hastadan kan alınarak öncelikle ölçülmesi gereken değerler şunlardır:
- Toplam kolesterol,
- LDL kolesterol,
- HDL kolesterol,
- Trigliserit düzeyidir.
Tedaviye karar vermeden önce bu değerler en az 2 kez ölçülmelidir. Tedavi düzenlenirken öncelikle LDL kolesterol düzeyleri temel alınmalıdır.
Mevcut hastalıkların tedavisi ve kolesterolün yükselmesine neden olan faktörlerin düzeltilmesiyle yüksel kolesterol değerlerinin iyileştirilmesi mümkündür.
Yüksek Kolesterolün Zararları Nelerdir?
Kanda aşırı miktarda bulunan kolesterol yavaş yavaş damar duvarında birikir. Bu birikim sonucu damarda daralma ve tıkanma ortaya çıkar. Kolesterol, biriktiği damarda onunla ilişkili sorunlar ortaya çıkarır. Kolesterol yüksekliğinde belirtiler çoğu zaman ani kolesterol yükselmesine bağlı değildir. Uzun süreli kolesterol yüksekliğinin damar duvarında kolesterol birikmesine yol açmasının bir sonucudur. Kalbi besleyen damarlarda (koroner arter) kolesterol birikimi bu damarlarda tıkanma ve daralma sonucu göğüs ağrısı, kalp krizi ve kalp yetmezliği gibi sorunlara neden olur. Bunların sonucu hasta koroner by pass ameliyatı ile darlığın ortadan kaldırılması istenir. Anjiyoplasti ile balonla daralmış koroner arterin genişletilmesi işlemine ihtiyaç duyabilir. Beyni besleyen boyun damarlarında kolesterol birikimi olması şunlara neden olabilir:
- Felç,
- Konuşma bozukluğu,
- Dengesiz yürümeye,
- Bilinç kaybına yol açar.
- Böbrek damarlarında kolesterol birikimi yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliğine yol açabilir.
Ana atardamarda (aort) kolesterol birikimi de tehlikelidir. Buradan kopan kolesterol birikintileri daha küçük damarları tıkayarak çok değişik sorunlara yol açabilir Bağırsağı besleyen damarları tıkayarak bağırsak ölümüne, göz damarlarını tıkayarak körlüğe, bacak damarlarını tıkayarak kangrene vb. sağlık sorunlarına yol açabilir.
Kolesterol Yüksekliğinde Tedavinin Önemi Nedir?
Kolesterol yüksekliğine bağlı sorunlar ortaya çıktığında hasta geç kalmış olabilir. Bu nedenle kolesterol yüksekliğini önlemek ve yükseldiğinde düşürmek büyük önem taşır. Kolesterol metabolizması bozukluklarının tedavisi daha çok aterosklerozun önlenmesine yöneliktir. Yağ düzenleyici tedavi denildiğinde beslenme ve yaşam biçimi değişiklikleri düşünülür. Diyetin ilk aşamasındaki hedef ise doymuş yağ ve kolesterol alımının azaltılmasıdır. Alışkanlıkların değiştirilmesiyle kişi kan kolesterol düzeyini belli ölçüde düşürebilir.