Iklim Ve Hava Olayı

<==  8.Sınıf Konularına geri dön

Ortaokul 8.SINIF ==> 1. Ünite: Mevsimler ve İklim  ==> İklim ve Hava Hareketleri

Kazanımlar

F.8.1.2. İklim ve Hava Hareketleri
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: İklim, iklim bilimi, iklim bilimci, küresel iklim değişiklikleri
F.8.1.2.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
F.8.1.2.2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.

Konu:  İklim ve Hava Hareketleri

A- İklim nedir

İklimi Etkileyen Faktörler

1. Ekvatora olan uzaklık
2. Bitki örtüsü
3. Yeryüzü şekilleri
4. Denize olan uzaklık
5. Denizden yüksekliği

İklimin Etkileri

alanlarda iklimin etkisi vardır.

B- Hava Olayları Nelerdir

Dünya etrafını atmosfer (hava küre) sarmıştır.
Atmosferin % 78'i azot, % 21'i oksijen, % 1'i karbondioksit, su buharı ve diğer gazlar oluşturmaktadır.
Havada meydana gelen sıcaklık farkından ve havadaki nem (su buharı) kaynaklanan olaylara hava olayları denir.
Hava olayları ve hava olaylarının canlılara ve çevreye etkilerini inceleyen bilim dalına meteoroloji, hava olayları uzmanına ise meteorologdenir.


Hava olaylarının ölçülmesinde kullanılan araçlar

• Nemölçer (Higrometre)
• Barometre (Basınç ölçer)
• Termometre (Sıcaklık ölçer)
• Anemometre (Yelölçer)

Not:Hava olaylarının temel sebebi havadaki nem ve sıcaklık farkıdır. Havadaki nem yağışları, sıcaklık farkı ise rüzgârı oluşturur.

Rüzgâr

Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgâr denir.

• Sıcak hava bulunan alanda hava yoğunluğu azdır, alçak basınç alanı meydana gelir.
• Alçak basınç alanında yükselici hava hareketi oluşur.
• Soğuk havanın bulunduğu alanda hava yoğunluğu fazladır, yüksek basınç alanı meydana gelir.
• Yüksek basınç alanında alçalıcı hava hareketi oluşur.
• Rüzgâr yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşur.

Not: Bu resimdeki yüksek basınç alanındaki güneş havanın sıcak olduğunu göstermez, havanın açık olduğunu gösterir.

Not: Bulut ve yağış alçak basınç bölgesinde gerçekleşir. Barometredeki basınç düşüşü yağış olacağını gösterir.

Alçak Basınç Alanının Özellikleri

Yüksek Basınç Alanının Özellikleri

• Hava sıcaklığı azdır.
• Yağış olma olasılığı azdır.
• Gökyüzü açıktır.
• Alçalıcı hava hareketi görülür.
• Hava yoğunluğu fazladır.
• Hava merkezden çevreye hareket eder.

Rüzgârın oluşması

Yukarıdaki resimde A bölgesinde yüksek basınç, B bölgesinde alçak basınç vardır.



Sıcak hava ile soğuk havanın yere yakın bölgelerde yer değiştirmesi sonucu dönen rüzgârlar meydana gelir. Dönerek ilerleyen rüzgâra hortumdenilir. Hortumun küçüğü şeytan kulesi, büyüğüne ise kasırga denir. Kasırganın sürati 118 km/h'den fazladır.

Kasırga > Hortum > Şeytan kulesi

Nem

Havadaki su buharına nem denir. Yağışın oluşmasında en büyük etken havadaki nemdir.

Havadaki nemi ölçmek için ıslak ve kuru termometreden oluşan psikrometre (nem ölçer) cihazı kullanılır. Termometrelerden biri ıslak diğeri ise kurudur. Termometrelerin ölçtüğü sıcaklık farkından havadaki nem miktarı hesaplanır.

Psikrometre

Havadaki nemin fazla olması ıslak termometredeki suyun buharlaşmasını zorlaştırır. Bu nedenle ıslak ve kuru termometre arasındaki sıcaklık farkı az olur.

Havadaki nemin az olması ıslak termometrenin çabucak kurumasını sağlar. Buharlaşma sırasında ıslak termometrenin sıcaklığı düşer. Islak ve kuru termometre arasında sıcaklık farkı meydana gelir.

Havadaki Nem

1. Yağmur
Havadaki nem yoğuşarak su damlacıklarını oluşturur. Küçük su damlacıkları bulutu oluşturur. Bulutlarda bulunan su damlacıkları soğuk hava ile beraber birleşerek büyük su damlalarına dönüşür.
Ağırlaşan su damlaları yağmur olarak yeryüzüne iner.

2. Kar
Bulut içerisindeki su buharının soğuk havanın etkisiyle buz kristallerine dönüşmesiyle kar meydana gelir. Kar sıcaklığın 0 °C'nin altına düştüğünde gerçekleşir.

3. Dolu
Yağmurla oluşan su damlaları fırtınanın etkisi ile beraber donar, buz toplarına dönüşerek dolu meydana gelir.

4. Kırağı
0 °C'nin altında yeryüzüne yakın yerlerde görülür. Havanın aniden soğumasıyla birlikte havadaki nemin kırağılaşarak buz kristaline dönüşmesiyle kırağı meydana gelir. Su buharı gaz halden doğrudan katıya dönüşür.

5. Çiy
Havadaki su nemin soğuk bir yüzey üzerinde yoğuşarak su damlacıklarına dönüşmesi sonucu çiy oluşur. Gece saatlerinde hava sıcaklığının düşmesi sonucu çimlerin üzerinde çiy oluşur. 

6. Sis
Yeryüzüne yakın yerde havadaki su buharının yoğuşarak küçük su damlacıkları oluşturması ile sis oluşur.

Not: Soğuk havanın taşıyabileceği nem miktarı sıcak havadan azdır. Havanın aniden soğuması sonucu havadaki nem çiy veya kırağı oluşturur. Çiy ve kırağı yağış türü olarak kabul edilmemektedir.

Günlük yaşantımızda havanın bulutlu, yağmurlu, karlı ya da güneşli olduğunu gözlemlemekteyiz. Televizyonda hangi hava olaylarının gerçekleşebileceğinin anlatıldığını ‘Hava Durumu’ programlarını izlemişsinizdir. Hava olayları, hava sıcaklığındaki değişimler sonucu oluşur. Bilim insanları hava olaylarını belirlemede pek çok gözlemden yararlanır.

Sıcaklığın yükselmesi ile hava moleküllerinin hareketi artar. Artan hareketle moleküller birbirinden uzaklaşır. Bu nedenle havadaki moleküllerin birbirine teması sonucu oluşan etki yani hava basıncı azalır. Hava basıncının düşük olduğu bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi hâlinde ise bu durumun tersi gerçekleşir. Hava basıncının yüksek olduğu alana yüksek basınç alanı denir.

Hava olayları günden güne ya da bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Bunun nedeni sıcaklık, nem ve hava basıncının farklı olmasıdır.

Nem, yeryüzündeki canlıların terlemesi ve suların buharlaşması ile havaya katılan su buharı miktarıdır. Sıcaklık arttıkça buharlaşma ve terleme artacağından nem de artar. Bu nedenle soğuk günlerde havanın nemi düşük, sıcak günlerde ise yüksektir.

Şimdi hava olaylarından bazıları olan rüzgâr, yağmur, dolu, sis, kar ve kırağıyı inceleyelim.

Rüzgâr
Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönde hareket eden hava akımına rüzgâr adı verilir. Yani rüzgârın oluşum nedeni havadaki basınç farkıdır. Tayfun, hortum, kasırga ve fırtına gibi farklı şiddette esen rüzgâr çeşitleri vardır.

Yağmur
Sıcak havanın etkisiyle yeryüzünde buharlaşan su, yükseklere doğru çıktıkça soğuk hava ile karşılaşarak yoğuşur ve küçük su damlacıkları hâlinde yeryüzüne tekrar iner. Bu olaya yağmur adı verilir.

Dolu
Su buharı bulutlardan yeryüzüne inerken soğuk havayla karşılaşınca bulutun üst katmanına doğru sürüklenir, katılaşır ve bir araya gelerek buz toplarını oluşturur. Bu hava olayına dolu denir.

Sis
Atmosferin yeryüzüne çok yakın kısımlarındaki su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan buluta sis adı verilir. Yükseklerdeki bulutlar havanın soğumasıyla oluşurken sis, soğuk olan yeryüzünün hemen üzerindeki havada bulunan su buharının yoğuşmasıyla meydana gelir.

Kar
Bulutlardaki su damlacıkları, soğuk havanın etkisiyle minik buz taneciklerine dönüşür. Bu buz tanecikleri birleşerek yeterli büyüklüğe ulaştığında kar taneleri şeklinde yeryüzüne iner.

Kırağı
Soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde havadaki su buharı yeryüzündeki toprak ve bitkiler üzerinde kristaller oluşturur. Bu hava olayına kırağı denir.

Meteoroloji
Atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen, bu hava olaylarının canlılar ve Dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bilim dalına meteoroloji denir. Bu alanda çalışan uzmanlara ise meteorolog adı verilir.

Meteorologlar bir yerde gün boyunca meydana gelen atmosferik değişimleri inceleyerek hava durumunu belirler ve tahminlerde bulunur. Bunun için farklı bölgelere kurulan istasyonlar ve uydulardan alınan bilgilerden yararlanılır.

İklim
Bir yerde uzun bir süre gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgâr, yağış, yağış şekli gibi olayların ortalamasına iklim adı verilir. Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına iklim bilimi (klimatoloji) denir. Bu alanda çalışan uzmanlar ise iklim bilimci (klimatolog) olarak adlandırılır.

Bir yerin hava olayları ve iklim özellikleri birbiri ile doğrudan ilişkili olan konular olmasının yanında birbirinden ayrılan noktaları da bulunmaktadır.

İklim Ve Hava Olayları Arasındaki Farklar Nelerdir?

İklim bir bölgenin güneşe uzaklığı, yer şekilleri ve doğal ortamından etkilenen ve uzun süre takip edilerek belirlenen durumlardır. Hava olayları ise kısa zamanda meydana gelen hava ile ilgili durumlardır. İklim olayları kesin olarak tahmin edilebilirken hava olayları kısa zamanda belirlenebilen özelliktedir ve tahmini olarak bilinmektedir. İklim olaylarında yaşanan değişkenlikler çok az olmaktadır. Hava olayları ise değişken olabilmektedirler.

Hava olayları bir bölgenin yağışlı, güneşli, rüzgarlı olacağını ortaya koyarken iklim ise süreklilik oluşturarak bir bölgenin hangi aylarda yağış alıp almayacağı sürekli olarak gözlenebilmektedir.
Hava olayları ve iklim şartları birbiriyle bağlantılı olmasının yanında iklim yer altı kaynaklarından da faydalanmaya neden olduğu için yağış olmayan bölgelerde yeraltı suları ortaya çıkarak bölgede iklim değişebilmekte mikro İklim koşulları oluşabilmektedir.

Hava olayları tahmini kısa dönem içerisinde yapılabilirken iklim değişiklikleri uzun sürelerde tahmini olarak bilinmektedir.