Diyar Harput Turizm Iletişim Elazığ

Antik çağlardan günümüze uzanan bir tarih ve kültür kenti, tarihi dokusuyla bir açık hava müzesi, günümüz Elazığ şehrinin atası, Müslüman Arapların  ve Türklerin fetihlerinde her karışında şehit verilen  şehitler beldesi, sinesinde  onlarca evliyanın medfun bulunduğu evliyalar diyarı, yüzyıllarca İslam hoşgörüsüyle Türk, Kürt, Arap, Ermeni, Süryani ve  Rum kimliklerini bir arada  yaşatmış  şehir  Harput, diğer adıyla Yukarı Şehir…

                Manası "Taş Kale" olan Harput, Şehir merkezinden 6 km kuzeydoğuda  ve şehir merkezinden yaklaşık metre daha yüksekte yer alır. Korunaklı  ve savunmaya elverişli yalçın kaya blokları  üzerinde  kurulan  ve günümüzden yaklaşık yıl öncesine uzanan tarihi bir yerleşim bölgesidir. İlk sakinleri  Hurriler  ve sonrasında ise  Hititlerdir.  Hititler,  yazılı kaynaklara göre bu bölgeye İşuva diyorlardı. Hititlerden sonra bölge  Asur ve  Urartu mücadelesine sahne olmuştur. Urartular da  bölgeyi  Supani olarak adlandırmışlardır.

                Urartulardan sonra Medler, İskitler dönemi, ardından Persliler ile  Romalılar,  sonrasında  da Bizanslılar ile  Sasaniler arasındaki    mücadelelere  sahne olmuş ve sık sık el değiştirmiş ve  -   yıllarında  Müslüman Arapların akınlarıyla bölge Arapların idaresine girmiş ve bu dönemde de Araplar ve Bizanslılar arasındaki mücadelelere sahne olan bir sınır bölgesi olmuştur. Araplar Hısn-ı Ziyad, Romalılar Sophene,  Bizanslılar bir dönem  Ziata Castellum  ve sonraki zamanlarda ise  bugünkü söyleyişe çok yakın olan Kharpote diye adlandırmışlardı. yılında Bizanslılar tekrar bölgede hakimiyet sağlamıştır. yılında Sultan Alparslan'ın komutanlarından Emir Çubuk  Bey  tarafından Bizans generali  Philaretos Brachamios'un hakimiyeti altındaki Harput fethedilmiştir. Kısa süreli Çubukoğulları hakimiyetinden  sonra  yılında Artuklu emiri  Balak (Belek) Gazi'nin Harput'u almasıyla yılına kadar süren Artuklu dönemi başlamıştır. yılında Anadolu Selçuklu, İlhanlılar, yılında Dulkadiroğulları, yılında da  Akkoyunluların idaresine giren Harput, yılında Safevi ve  Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Zaferi’nin ardından yılında bölge Osmanlı hakimiyetine geçmiştir.

                Geçmişte, müstahkem ve stratejik bir kale kent konumundaki Harput,  Türklerin  yılındaki  fethiyle şehirleşmeye başlamıştır. Osmanlı hakimiyeti döneminde Harput, Basra ve Bağdat’tan Diyarbekir’e gelip Malatya ve Sivas istikametinde devam eden ticaret yolunun üzerinde bulunuyordu. Bu yol aynı zamanda askeri amaçlarla da kullanılıyor, ayrıca bir yol da Bingöl ve Muş üzerinden Van’a ulaşıyordu. Bu kervan yolları Harput için önemli gelir kaynağı durumundaydı. ve Yüzyıllarda gelip geçen ticaret mallarından alınan vergiler mühim bir meblağ teşkil ediyordu. Harput aynı zamanda çevresinin sanayi merkezi durumunda idi. Dericilik, demircilik,  bakırcılık, kumaş boyacılığı çok gelişmişti. Sadece çeşitli kumaşların renklendirilip desen verildiği boyahanenin geliri ’de akçe idi. 17 inci yüzyıl ortalarında Evliya Çelebi Harput’ta ’den fazla dükkan bulunduğunu kaydetmektedir. Şemseddin Sami Kamus’ul Alam isimli eserinde  ev, dükkan, on cami, on medrese, sekiz kütüphane, sekiz kilise, on iki han ve doksan hamamın olduğundan bahseder. Harput, Yüzyılda 17 si Müslüman 5 tanesi de Hristiyan olmak üzere 22 mahalleden oluşuyordu.

                Batılı seyyah Vital Cuinet, XIX. Yüzyılın sonlarına doğru Harput’ta Müslüman, Gregoryen, Protestan, Katolik ve Ortodoks’un yaşadığından bahseder. Kalesi, camileri, türbeleri, tarihi evleri, çeşmeleri, hamamları, diğer tarihi kalıntıları ve piknik alanlarıyla  ilimizde yerli ve yabancı turistlerin ve hatta yöre halkının en çok ziyaret ettikleri mekân Harput'tur.

HARPUT KABARTMASI
 

    Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde sergilenmekte olan ve  Anadolu'da herhangi bir benzeri bulunmayan eşsiz taş eser; yılı Mayıs ayında,  Harput Kalesi’nin metre kadar doğusundaki  Nevruz Ormanları mevkiinde yapılan  teraslama çalışmaları esnasında, toprağın yaklaşık 1 metre altında tesadüfen bulunmuştur. Arkeoloji literatürüne Harput Kabartması olarak geçmiştir.

Harput Kabartması x metre ebadında, santimetre kalınlığında ve  yaklaşık 4 ton ağırlığındadır. Yerel kalker taşından, alçak kabartma tekniği uygulanarak betimlenmiş  sahnelerde, nehir kıyısındaki bir kale kuşatması ve kuşatma sonrasındaki kaleyi istila sahneleri öykülendirilmiştir. Kabartmada; üç  surlu ve çift kapılı kale önünde bulunan tekerlekli kuşatma kulesi, tünel açmak için çalışan lağımcılar, merdivenle surlara tırmanan askerler, savaşçılar vb. çeşitli askeri sınıflar görülmektedir. Zapt edilen kaleden ele geçirilen esirler ile çıplak asker esirlerin huzura kabulü kabartmanın ilginç konuları arasındadır. Kale kapılarının biri üzerinde kanatlı ve kartal pençeli mitolojik tanrıça figürü, elinde çıplak bir çocuk tutar vaziyette betimlenmiştir.

                Harput Kabartması  stilistik  açıdan ağırlıklı olarak Akkad etkisinde yapılmış olmasına rağmen, birçok ikonografik özelliğin ( kanatlı tanrıça ve kralın giydiği püsküllü başlık ) Orta Tunç Çağı'nda görülüyor olması, buluntu konteksti ve ikonografik açıdan Akad- Asur etkilerini taşıması nedeniyle Milattan önce 2. binyıla tarihlenmiştir.

Uzmanlara göre; bu kabartma ve kabartmanın bulunduğu  yerdeki  mimarlık kalıntıları,  Harput'ta M.Ö 2. binyılın başlarında siyasi bir otoritenin var olduğunun işaretidir.

BALAK GAZİ

                Halk arasında Balak Gazi diye anılan Belek Gazi’nin tam adı Nûrü’d Devle  Belek bin Behram Bin Artuk’tur. Selçuklu Sultanı Alparslan’ın  Malazgirt savaşındaki ünlü komutanlarından Artuk Bey’in funduszeue.infoğum tarihi funduszeue.info’un girişindeki Balak Gazi Parkı’nın üst tarafında yer alan  Balak Gazi heykeli, İslam ve Türk tarihine kahramanlıklarıyla damga vurmuş,  büyük komutan Belek Gazi’ye aittir. Belek Gazi heykeli, yılında bu büyük ve saygıdeğer komutanın aziz hatırasına ithafen, heykeltraş Nurettin Orhan’a yaptırılmıştır.            Haçlı ordularıyla yaptığı savaşlarda gösterdiği kahramanlıklar ve cesareti nedeniyle  yaşadığı dönemde , İslam dünyası için çok önemli bir ünvan olan Nûrü’d Devle (Devletin Nuru) ünvanı verilmiştir.

Harput ve yöresini yılında Çubukoğulları’ndan alarak Artukoğulları dönemini başlatmıştır. Belek Gazi,  Harput’un en önemli simgelerinden olup, Belek Gazi adı Harput ile özdeşleşmiştir. yılında Urfa Kontu Josselin'i, Birecik senyörü Galeran ve  'te onu kurtarmaya gelen Kudüs Kralı Baudouin'i  ve şövalyelerini esir ederek zincire vurdu ve hepsini Harput kalesinde hapsetti.

Büyük Selçuk Sultanı tarafından "Müslüman Orduları Başkumandanı" tayin edildi. Kendisine "Gazi" unvanı verildi.  yılında Suriye'de, Membiç Kalesi’nin kuşatması esnasında kaleden atılan bir okla şehit düşmüştür. Halep'te bulunan Hz İbrahim Makamı'nın yanına defnedilmiştir.

Büyük tarihçi Prof. Mükremin Halil Yinanç diyor ki:

"Balak bütün ömrünü gaza ve cihad içinde geçirmiş, ülkesinde emsalsiz bir sükun ve asayiş temin etmiş, adalet ve kanunu hakim kılmış, dindar ve mütevazi bir emir idi. Ölümü, Müslümanlık ve Türklük için hakiki bir ziya ve musibet olmuş ve mağlup olmaya başlayan Haçlıların yeniden kalkınmalarına sebebiyet vermiştir. Haçlılar böyle korkunç ve galip bir düşmandan kurtuldukları için çok sevinmişlerdir. Balak, yalnız Suriye tarihinde değil, Anadolu tarihinin seyir ve cereyanı üzerinde de tesir icra etmiştir."

ALACALI CAMİ

Balak Gazi parkı içinde bulunan Alacalı Cami Nurettin Artuk Şah’ın babası Hızır zamanında yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı, küçük bir yapıdır. Duvarlar kesme taş ve ağaç hatıllı moloz taştandır. İki renkli taş mimarisi ilginçtir. Mihraba dik iki geniş kemer, ana mekanı üç nefe bölmektedir. Mihrap, mermer mukarnas frizlidir. Üç bölümlü ahşap tavanın kalem işleri ilginçtir. Geometrik örgü ve yıldız motifleriyle bezeli tavanda al, kara, lacivert renkler kullanılmıştır. Minaresi giriş kapısının üstündedir. Şerefeye dek siyah -beyaz taşlarla dama biçiminde örülmüştür. ' li yıllarda müze olarak da kullanılmıştır.

Şemseddin Sâmi'nin Kamüsü'l Âlâm () isimli eserinde;

Harput'ta 90 tane hamam, ev, dükkan, 10 cami,10 medrese, 8 kütüphane, 8 kilise  ve 12 adet han bulunduğu yazılıdır.

Söz konusu camilerden bazıları günümüze ulaşmış, bazıları yok olmuş, birkaç caminin de kalıntıları sadece kalmıştır. İshak Sunguroğlu "Harput Yollarında" isimli değerli eserinde, Harput'ta bulunan aşağıda adı yazılı camiler hakkında detaylı bilgi vermiştir.

                1.                            ALACALI   CAMİ

                2.                            AĞA   CAMİİ

                3.                            AHMED BEY CAMİİ

                4.                            ESADİYE   VEYA   ARSLANİYE   CAMİ

                5.                            KALE   CAMİİ

                6.                            KURŞUNLU CAMİ

                7.                            MEYDAN CAMİ

                8.                            SARAHATUN CAMİ

                9.                            ULU CAMİ

                          Mescid olarak Arap Baba Mescidi

                                               (Alaca Mescid)

KURŞUNLU CAMİİ

                                Osmanlı dönemine ait olan eser, – yıllarında Çarsancak Beyi Osman Ağa tarafından yaptırılmıştır. Kubbelerinin kurşunla kaplı olması nedeniyle Kurşunlu Camii ismini almıştır. Cami dikdörtgen plânlıdır. Kare planlı harim kısmının üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbe kasnağında dört penceresi vardır. Caminin son cemaat mahalli üç kubbelidir. Minaresi kesme taştan yapılmıştır. Caminin abanoz ağacından kündekâri tekniği kullanılarak yapılmış minberi, görülmeye değer eşsiz bir sanat eseridir. Kendine has bir  ustalık, hüner ve özel bir işçilik isteyen Kündekâri;  küçük ölçüde ahşap geometrik parçaların birbirine geçmesi ile elde edilen, oymalı, çatmalı, tutkalsız  ve çivi kullanmaksızın yapılan ahşap işlerinde kullanılan bir bezeme ve yapım tekniğidir.

                          Türkiye'de ender sayıdaki camide,  Kündekâri tekniği kullanılarak yapılmış ahşap minberler vardır ve bunların içinde  en eskilerinden biri bu minberdir. Minberin süpürgelik kısmındaki yazıdan, yapım ustasının Kazvin'li İsmail oğlu Ebu Sa'id, hattatının da Sa'd Ali olduğu ve hicri (M. ) yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Minber, Harput Ulu Camii'ne ait olup güvenlik nedeniyle sonradan Kurşunlu Camii'ne taşınmıştır. Caminin diğer ilgi çeken bir özelliği, camiyle aynı yaşlarda olan avlusundaki devasa çınar ağacıdır. Bu çınar m çapında gövdeye sahiptir. Anıt ağaç olarak tescillenip, koruma altına alınmıştır. Osmanlı camilerinin ortak özelliklerinden olan cami avlularındaki çınar ağaçları; Osmanlı İmparatorluğunu sembolize etmelerinin yanı sıra,  çınar ağaçlarının bir paratoner işlevi görmesi, nemi seven kökleri sayesinde cami duvarlarını nemden koruması, yapraklarının havadaki tozları tutması ve zamanla geniş bir alana yayılan dal ve yapraklarının cami cemaati için altında dinlenecekleri  bir şemsiye gibi  gölgelik oluşturması  vb.    faydalarına istinaden Osmanlı döneminde,  cami avlularının geneline çınar ağaçları dikilmiştir. Osman Bey'in rüyasında çınar ağacını  görmesi ve bu rüya sonucunda  Şeyh Edebali'nin kızıyla evlenmesi neticesinde, Osmanlı  ile bütünleşen ve sembolleşen çınar ağacının ülkemizdeki tek yaygın tür olan "Doğu Çınarı"nın ömrü küsür  yıldır. Osmanlı'nın ömrünün de küsür yıl olması ilginç bir tevafuktur.

ARAP BABA MESCİDİ VE TÜRBESİ

                                Arap Baba  Mescidi, kapısında bulunan kitabeye göre; IV. Kılıçarslan'ın oğlu, III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. (M) yılında inşa edilmiştir.  Mescidin altında bulunan türbede;  rivayet ve  efsaneler haricinde hakkında bilgi sahibi olmadığımız, cesedi bozulmadan günümüze ulaşan mumyalanmış bir zat medfundur.    
    Türkiye’deki benzer örneklerine  (Amasya mumyaları gibi) istinaden, mezar odasının zir-i zemin (zemin altı) tarzı  olması, cesedin mumyalanmış olması  ve yapıldığı dönem göz önünde bulundurulduğunda cesedin İlhanlı dönemi ileri gelen üst düzey görevli bir kişiye ait olma  olasılığı yüksektir. Mescid Kitabesinde :           “Allâh’ın mescitlerini, ancak Allâh’a ve ahiret gününe inanan, namazlarını kılan, zekâtlarını veren ve Allâh’dan başkasından korkmayan kimseler yapar ve imar ederler, umarım ki, bunlar doğru yolu bulmuş ve hidayete ermiş kimselerdir. Bu metin ve âli bina, Selçuklu Sultanlarından din ve dünyası ma'mur ve âbâdan olan büyük Sultan Kılıç Arslanın oğlu Keyhusrevin zamanında ve onun istek ve emirleriyle, Şabanın torunu ve Arabi Şahın oğlu Sahibül Ataya vel İhsan olan Cenab-ı Hakkın rahmetini rica eden Yusuf tarafından hicretin inci yılında yapılmıştır ” diye yazar.

                Arap Baba hakkında halk arasında şu şekilde efsaneler de söylenir. “ Harput ve dolaylarında bîr yıl yağmur yağmamış       Kuraklık yüzünden kıtlık olacak diye halk heyecandaymış İşte tam bu sırada, Arap Baba türbesine yakın olan evlerde oturan «Selvi» namında ihtiyar bir kadın rüyasında: Arap Babanın başı kesilip bir dereye atılırsa derhal yağmurların yağacağını görmüş. Kadın buna aldırmamış Fakat her gece evi taşlanmak suretiyle tehdit edilince çarnaçar bunu yapmış ve hakikaten de yağmurlar başlamış Kırk gün, kırk gece mütemadiyen devam eden yağmurlar, adeta bir tufan halini almış O sıra yine bu kadın rüyasında Arap Babayı görüyor « Benim başımı nereye attınsa hemen bana getir, yoksa halin haraptır» diye vâki olan ihtar üzerine ertesi sabah kadın kestiği başı attığı derenin bir kenarında buluyor, türbeye getirerek yerine koyuyor, bunun üzerine yağmurlar da kesiliyor. İşte bu efsane ile kesik başın Arap Babaya ait olduğuna inanılırdı.”

SARAHATUN CAMİİ

                                Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın annesi Sara (Sare) Hatun tarafından yılında mescit olarak yaptırılmıştır. Sarahatun Camii, ’de Hacı Mustafa ve Harput Müftüsü olan Hacı Ahmet Efendi tarafından yapılan onarımların ardından bugünkü halini almıştır. Birden fazla sayıda yapının yer aldığı bir külliye olarak inşa edilmesine rağmen, günümüze yalnızca camii gelebilmiş, yapının minaresi ise ’de eklenmiştir. Kare bir plana sahip caminin dört kalın sütunu üzerinde kubbe, kenarlarda ise tonoz örtü yer almaktadır. Değerli bir taş işçiliğine sahip minberi ve renkli kesme taş işçiliğinin görüldüğü minaresiyle görülmeye değer olan yapı günümüzde de kullanılmaktadır.   Camii'nin bitişiğinde Cemşit Bey Hamamı bulunmaktadır. Yavuz Sultan Selim Han'ın sipahi beylerinden Cemşit Bey tarafından XVI. asrın ilk yarısında yaptırılmıştır.

                Soyunma yeri kare plânlı, üzeri kubbe ile örtülü olup, iki kapısı mevcuttur. 

Yıkanma yeri Sarahatun Camii’ne dayanır. Dört eyvanlı köşelerde birer kubbeli halvet bulunmaktadır. Restorasyonu yapılan hamam günümüzde kullanılmamaktadır.  Günümüze ulaşan hamamlar ve kalıntıları,  ait oldukları  medeniyetin banyo ve temizlik kültürünü yansıtmaları açısından günümüze ışık tutan çok önemli kültür varlıklarıdır. Ecdadımızın yüzyıllardır sahip olduğu bu banyo ve temizlik kültürüne,  Avrupa - Batı medeniyeti yüzyılda ancak ulaşabilmiştir. Evliya Çelebi’nin yüzyıldaki Harput seyahatinde  "Kale Hamamı, Cemşid Hamamı bunlar has olan hamamlardır. Yüz yirmi adet hanedan hamamları dahi vardır" diye bahseder.

                Ayrıca Şemseddin Sâmi'nin Kamüsü'l Âlâm () isimli eserinde; Harput'ta 90 tane hamam, ev, dükkan, 10 cami,10 medrese, 8 kütüphane, 8 kilise  ve 12 adet han bulunduğu yazılıdıfunduszeue.infotun Cami'nin karşısında ise hediyelik eşya satışının yapıldığı El Emeği- Göz Nuru Çarşısı bulunmaktadır.

ŞEFİK GÜL KÜLTÜR EVİ

                                Ulu Camii’nin 20 m batısında bulunan  yıllık bu tarihi konak, Gülsan Şirketler Grubu tarafından satın alınıp onarılarak,  yılında kapılarını ziyaretçilerine açmıştır.  "Müze Ev" konseptindeki bu ev, Harput’a kazandırılmış kültürel bir değer, ziyaretçileri için ise görülmeye değer bir  eserdir.

Harput'un geleneksel ev mimarisini en güzel biçimde günümüze yansıtan  Şefik Gül Kültür Evi;  bahçesi, avlusu, çeşmesi, odaları, içindeki otantik ve  antika  eşyalarıyla insanı geçmişe götürüp tarihi ve nostaljik bir yolculuğa çıkaran ve  eski zaman gündelik ev  yaşantısını hayalinizde canlandıran bir mekan

 Çarşamba, Cuma, Cumartesi ve Pazar günleri arası açık olup         ziyaretler ücretsizdir.

*** lü yıllarda  Harput ’ ta  22 mahalle bulunmaktaydı. Bu mahalleler :

1. Ağa Mahallesi 

2. Âlâca Mescit

3. Ahmed Bey

4. Cami-i Kebir

5. Esadiye

6 .Ebutahir

7. Ehi Musa

8. Hoca Mescidi

9. Hacdar

Kara Sofu

Kozluca

Kale

Meydan

Müderris

Ortak

16  Sarahatun

Zahriye

                               Bu 17 mahalle Müslüman mahalleleridir.

          Şehroz

          Çelebi

          Gürcübey

          Süryani

          Sinabut

                               Bu 5 mahalle de Hristiyan mahalleleridir.

ULU CAMİİ

                Camii Kebir, Cami-i Muazzam, Cami-i Azam ve Eğri Minareli Cami olarak da adlandırılan Harput Ulu Cami,  mimari özelliklerine göre minare ile çevresi muhtemelen H. ’te  (M) inşaasına başlanmış isede, (M) yılında Artuklu Hükümdarı Fahreddin Karaarslan tarafından  yaptırılmıştır.

                Cami, 30 m x 50 m büyüklüğünde dikdörtgen planlı olup harim, son cemaat yeri, avlu ve revaklı kısımlardan oluşmaktadır. Kalın duvarları moloz taşlardan; kemerler, revaklar, kubbesi ve minaresi ise tuğladan yapılmıştır. Harim, yani cemaatin namaz kılması için ayrılan yer iki kısımdan oluşmaktadır. Genel planı itibariyle bu Artuklu camisi Anadolu ve  İran Selçuklu camilerinin mimari özelliklerini taşımaktadır.

                Caminin, abanoz ağacından kündekârî tekniğiyle yapılan nadide özellikteki minberi önce Sarahatun Camii’ne daha sonra da Harput Kurşunlu Camii’ne taşınmıştır. ve ’te tadilatı yapılan  cami, arasında ve ’li yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ve tadilat işleri  yapılmıştır. İtalya'nın Pisa Kulesi’nden daha eğik olan minaresi ve mihrabının arkasındaki secdeye eğilmiş gibi duran yaşlı dut ağacıyla ilgili değişik efsaneler anlatılmaktadır. Rivayete göre  ;    Ulu Camii bahçesinde, Ramazan ayının  bir Kadir Gecesinde,  iki arkadaş otururken, birisi diğerine caminin bahçesinde, mihrabın hemen önünde bulunan dut ağacının eğilip kalktığını, yani secde ettiğini söyler. Diğer arkadaş hayretler içinde:

     -”Ben de caminin minaresinin eğilip kalktığını gördüm" der. İki arkadaş bu olayın şokuyla korku içinde oradan uzaklaşırlar ve  olayı herkese anlatırlar. Minare ve ağacın sırrı ortaya çıktığı için  o günden beri ağaç ve minare  secde edercesine eğik dururlar.

                Evliya Çelebi seyahatnamesinde “(Ulu Cami) hepsinden büyük ve güzel camidir eski olup duası kabul olunur yerdir. Sanatlı eski tarzda bir minaresi var” diye bahseder.                                       

Kitabesinde; "Besmeleden sonra, Allah'ın rızasını tahsil ve Allah'a yakınlaşmak kasdiyle bu binayı yaptıran ol bir kişidir ki, büyük Başbuğ ve Emirdir. Alimlerin Efendisi, Cenab-ı Hak tarafından yardım görmüş, kuvvetlenmiş, dünyadaki bütün mücahitlerin muzafferi, Dinin medar-ı iftiharı Müslümanların en güzeli, İmamların zahiri, halkın ve devletin yardımcısı, halk arasında şan şeref sahibi, Ümmetin tacı, mülk sahiplerinin güneşi, Sultanların aziz ve şerifi, İslam askerlerinin şerefi, mücahitlerin yardımcısı, Allah'ı tanımayan ve şirk koşanların katili, şerefi göklerden alıcı, sultanların kılıcı, Emirlerin Efendisi, Çiftçilerin babası sıfatında olan Artuk oğlu Sokmanın oğlu, Davud'un oğlu Karaarslandır. Halifenin de yardımcısıdır. Allah onun saltanatını, tac-ü tahtını ve halkını daim ve baki etsin. Allah'ın laneti, Allah yolundan ve emrinden ayrılanların ve dönenlerin üzerine olsun." yazmaktadır. 

HARPUT AMERİKAN KOLEJİ

                Elazığ halkı arasında Harput Amerikan Koleji, Amerikalı misyonerlerce Euphrates College, Ermenilerce de Yeprad  Golechy (Եփրատգոլէճը) olarak bilinen Fırat Koleji, American Board görevlisi misyoner Dr. Crosby H. Wheller tarafından sonbaharında Harput'ta Şehroz mahallesinde açılmıştır. American Board veya American Board of Commissioners for Foreign Missions  (ABCFM) ’da Amerika'nın Boston eyaletinde örgütlenen bir misyonerlik teşkilatıdır. Bu teşkilat Osmanlı topraklarında den sonra faaliyetlerine başlamışdır. Robert Kolejini () kuran aynı misyonerlik teşkilatıdır. Temel eğitim kurumları(eğitim hizmeti) haricinde,  kilise (dini hizmet), yetimhane (sosyal hizmet), hastane (sağlık hizmeti) ve matbaa (basın hizmeti) açarak farklı alanlarda da faaliyetlerini etkin bir şekilde yürüterek halka her alanda nüfuz edebilmişlerdir. Osmanlıda, American Board'un Misyonerlik  için en önemli enstrümanı, temel eğitim kurumları olmuştur. Bu teşkilat Harput'ta aynı enstrümanları kullanmışlardır. Kendi raporlarına göre her kademede iyi yetişmiş zeki Hıristiyan liderler yetiştirmek gayesiyle okullar açmışlardır.

                Başlangıçta sadece erkek öğrencilere eğitim veren Kolej(), daha sonra ayrı bir binada Kız Kolejinin() açılmasıyla, kız öğrencilere de eğitim vermeye başlamıştır. İlk ismi Ermeni Kolejidir fakat Osmanlı hükümetinin isteğiyle Ermeni Koleji ismi ’de Fırat Koleji olarak değiştirilmiştir.

                Kolej(Erkek Koleji) her ne kadar yılında açılmış olsa da Kolejin temelleri , Misyonerlerce ’de kız ve erkeklerin birlikte ders görebilecekleri bir Protestan okulunun kurulmasıyla başlamıştır ve zamanla; ’da erkekler için Ruhban Okulu (Theological School) ’de ise Kızlar için Ruhban Okulu (Seminary School)  açılmıştır. ’deİstanbul’da toplanan Yabancı Misyon Amerikan Heyeti, İstanbul’da eğitilen gençlerin Anadolu içlerine gitmeme isteği içinde olduklarının farkına vararak, misyonerleri zorlamaktansa,  Anadolunun iç kesimlerinde de tam teşekküllü kolejler kurarak, buralardan yetişecek yerli Ermeni gençler ile yeni bir kaynak arama yoluna gitmiştir. Bu sebeple  yılında yeni bir koleje ihtiyaç duyuldu.  Koleji kurmak için gerekli izni almak ve para temini için Amerika’ya giden Dr. Wheeler kolej için  Dolardan fazla bir para topladı. Yerli Ermeniler ise  dolar toplamışlardı.  Böylece kolejin açılması için  dolardan fazla bir para toplanmıştı. Yapılan hazırlıklardan sonra  sonbaharında, Ermeni Koleji açılmıştır. Kolej yılına kadar yaklaşık öğrenci mezun etmiştir. O dönemde Harput'ta Amerikan konsolosluğu da bulunmaktaydı. Konsolosluk ve misyonerler aracılığı ile birçok ermeni vatandaşımız Amerikaya gönderilmiştir. O dönemlerde Amerikan Kolejinin haricin de Harput'ta   bir de Fransız mektebi vardı.

                1. Dünya Savaşı sırasında Kolej binaları önce  askeri eğitim kampı sonrada askeri hastane olarak kullanılmış, Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra da resmi olarak kapatılmıştır. Okul binalarından günümüze kalan yapı yoktur.

HARPUT KALESİ

                Kale milattan önce  8. yüzyılda Urartular tarafından inşa edilmiştir. Harput’un günümüze ulaşan en eski tarihi  kalıntısıdır. İç kale ve dış surlar (dış kale) olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Tarihi Harput şehrini surlarla çevreleyen, kuzeyde Meteris ve batıda Dağ (Dar) kapı olmak üzere iki ayrı kapısı bulunan dış surlardan sadece küçük kalıntı izleri günümüze ulaşmıştır.         Taş Kale manasındaki Harput adının kaynağı olan Kale, Harput tarihinde adı geçen bir çok uygarlığın mücadele sahası olmuştur. Bu dönemlerde Ziata Castellum ve Kharpete, Hısn-ı Ziyad adıyla anılan Kale, yılında Çubuk Bey'in Kaleyi Bizans generallerinden Phileretos'tan almasıyla  Çubukoğullarının,   yılında da  Artuklu emiri  Belek Gazi'nin hükümet merkezi olmuştur. Belek Gazi, Haçlılarla yaptığı savaşta Kudüs Kralı II. Baudouin, Urfa Kontu Jocelin de Courtenay ile Birecik Senyörü Galeran du Puiset'i ve bir çok Haçlı ordusu komutanını ve şövalyelerini  esir alarak Harput Kalesi zindanlarına atmıştır.

                Harput Kalesi'nin özgün bir yapı olarak günümüze kadar korunabilmesinde, Artuklu döneminde yapılan onarımların katkısı büyüktür.  Harput Bölgesi ve Kalesi yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresine alınmıştır. Harput İç Kale'deki kurtarma ve arkeolojik kazılarına yılında başlanılmış olup halen  devam etmektedir. Kurtarma kazıları "Osmanlı Arkeolojisi" kapsamında yürütüfunduszeue.info kazılar sonucunda; mahalle mektebi, Kale Cami ve çevresindeki ticarethaneler, konutlar, atölyeler, tüneller, ve 36 m derinliğinde basamaklı taş merdivenli su sarnıcı gün yüzüne çıkarılmıştır. Kale hakkında çeşitli efsaneler anlatılmaktadır. Rivayete göre; kalenin yapımı sırasında kuraklıktan dolayı, harcın hazırlanmasında su  yerine civarda beslenen koyun ve diğer büyükbaş hayvan sürülerinden günlük sağılan sütler, tahta oyukkanallarla kale inşaatının yapıldığı alana akıtılarak, süte yumurta katılmış ve beyaz kireçle karıştırılarak Horason harcı karılmış ve elde edilen bu özel harç taşların arasına konarak Kale inşa edilmiş. Bu efsaneye istinaden Harput Kalesi,  halk arasında “Süt Kalesi” olarak da anılır.

MERYEM ANA KİLİSESİ

                                Anadolu'nun en eski kiliselerinden biri olan Meryem Ana Kilisesi, Kızıl Kilise, ve Yakubi Kilisesi adlarıyla da anılmaktadır. M.S yıllarında inşa edildiği sanılan binanın, ilk olarak kaledeki putperestler tarafından  tapınak olarak kullanıldığı, Süryanilerin  daha sonra burayı kiliseye çevirmiş oldukları düşünülüyor. Meryem Ana Kilisesi, günümüze kadar ayakta kalmayı başarabilmiş en önemli antik kiliselerimizden funduszeue.infoşık 20m x 8m boyutlarındaki kilise, Harput kalesinin güneydoğu köşesine yakın yüksek bir kayanın üzerinde bulunmaktadır. Kilisenin batı duvarını kalenin kaya kütleleri teşkil ettiğinden kilise kalenin kayalıkları içine gömülmüş gibidir.         

                Kiliseyle ilgili bir rivayete göre; kaledeki hükümdar bir putperestmiş, kalede bulunan sarayından  gizli bir geçitle burada bulunan puthaneye gelip putlara tapıp ibadet edermiş. Başka bir rivayet ise; ’lü yıllarda Harput’taki Süryani cemaati, ayin için Kiliseye geldiğinde, içeride bir köpeğin olduğunu görürler. Kapılarının ve pencerelerinin kapalı olduğu halde, köpeğin içeriye nasıl ve nereden girdiğini merak ederler. Kilise kapılarını kapatıp köpeğin nereden çıkacağını  izlerler. Takip sonucu, kilisenin içinde bir yeraltı tüneline rastlarlar. Bu tünelin ucunun,  Kale içindeki sarayın avlusuna kadar  uzandığını hayretle görürler. Kilise yapılan onarımlardan sonra Süryani Kadim Meryem Ana Vakfı'na verilerek ibadete açılmıştır.

Şemseddin Sâmi'nin Kamüsü'l Âlâm () isimli eserinde;

Harput'ta 8 kilise  olduğundan bahseder.

                İshak Sunguroğlu "Harput Yollarında" adlı eserinde aşağıda isimleri verilen bu kiliseler hakkında detaylıca bilgi vermiştir.

                1.            Surp Agop Kilisesi

                2.            İğdeli Kilise

                3.            Katolik   Kilisesi

                4.            Surp Karabet Kilisesi

                5.            Protestan Kilisesi

                6.            Süryani Kilisesi

                7.            Sinabut Kilisesi

                8.            Mor Şamun Kilisesi

KÜRSÜBAŞI, OKUMA VE KÜLTÜR EVİ

Kürsübaşı, Okuma ve Kültür Evi yılında Elazığ İl Özel İdaresi tarafından kadim Harput kültürünün yaşatılabileceği bir mekan olarak yaptırılmıştır.

   Elazığ Valiliği İl Özel İdaresi ve Elazığ Kültür ve Turizm Tanıtma Derneği ( ETUDER) arasında yapılan işbirliği protokolü ile Kürsübaşı Okuma ve Kültür Evi olarak işletmesini sürdürmektedir .

   ETUDER tarafından binanın içinde Turizm Danışma Ofisi, HADİKA( Harput Dijital Kent Arşivi ) arşiv odası , kadim Harput kültürünün izlerini taşıyan zengin kütüphanesi ve okuma salonları , Kürsübaşı kültürünün icra edilebileceği Kürsübaşı Odası , Mehmet Şerif Çaça klarnet salonu , Yılmaz Kalander'in arşivinden Enver Demirbağ musiki odası, Gül'i Tebriz'i toplantı salonu ile Harput kültürünü yaşatan bir mekan olmuştur.

***'te Harput'ta 9 adet medrese bulunmaktaydı ve   bu  medreselerin isimleri şöyleydi:

1. Hacı İbrahim Paşa

2.Süleyman Paşa

funduszeue.infoâiye (Kurşunlu)

funduszeue.infotun

funduszeue.infoye

funduszeue.infoı Ömer Ağa

funduszeue.infoı İshak Paşa

funduszeue.infoîkiye

funduszeue.infoı Ahmet Ağa

DİĞER YAPILAR

<p><b>{seferzamani} {nereden} - {nereye}</b> seferi i&#;in {biletadeti} adet bilet satın aldınız.</p> <p>PNR numaranızı (<b>{pnr}</b>) kaydetmeyi unutmayınız.</p> <p style="display:{iademesajidisplay}"> Biletinizi şubelerimizden yazdırabilirsiniz. Seyahat etmekten vazge&#;erseniz biletinizi otob&#;s&#;n kalkış saatine en az {iadekalansaat} saat kala sitemize giriş yaparak iade etmelisiniz. </p> <p style="display:{servisdisplay}">Servis : {seciliservis}</p> <p>Bilet bilgileri;</p> <table class='table'> <tr> <td>Koltuk No</td> <td>Cinsiyet</td> <td>Yolcu</td> <td>Fiyat</td> </tr> {biletler} </table> <p>Toplam fiyat : {toplamfiyat} TL</p> <p>İyi yolculuklar dileriz.</p>

<p><b>{seferzamani} {nereden} - {nereye}</b> seferi i&#;in {biletadeti} adet bileti puan kullanarak satın aldınız.</p> <p>PNR numaranızı (<b>{pnr}</b>) kaydetmeyi unutmayınız.</p> <p style="display:{iademesajidisplay}"> Biletinizi şubelerimizden yazdırabilirsiniz. Seyahat etmekten vazge&#;erseniz biletinizi otob&#;s&#;n kalkış saatine en az {iadekalansaat} saat kala sitemize giriş yaparak iade etmelisiniz. </p> <p style="display:{servisdisplay}">Servis : {seciliservis}</p> <p>Bilet bilgileri;</p> <table class='table'> <tr> <td>Koltuk No</td> <td>Cinsiyet</td> <td>Yolcu</td> <td>Fiyat</td> </tr> {biletler} </table> <p>Toplam fiyat : {toplamfiyat} TL (Puan kullandınız)</p> <p>İyi yolculuklar dileriz.</p>

<p><b>{seferzamani} {nereden} - {nereye}</b> seferi i&#;in {biletadeti} adet bilet rezervasyonu yaptınız.</p> <p>PNR numaranızı (<b>{pnr}</b>) kaydetmeyi unutmayınız.</p> <p style="display:{opsiyonsonutarihidisplay}">Rezervasyonunuz {opsiyonsonutarihi} tarihine kadar ge&#;erlidir.</p> <p style="display:{servisdisplay}">Servis : {seciliservis}</p> <p>Rezervasyon bilgileri;</p> <table class='table'> <tr> <td>Koltuk No</td> <td>Cinsiyet</td> <td>Yolcu</td> <td>Fiyat</td> </tr> {biletler} </table> <p>Toplam fiyat : {toplamfiyat} TL</p> <p>İyi yolculuklar dileriz.</p>

Sitemiz, ziyaretiniz sırasındaki deneyiminizi iyileştirmek, kullanım alışkanlıklarınızı anlamak ve reklam gösterimi amacıyla çerezleri ve benzeri teknolojileri kullanmaktadır. Sitemizi kullanmaya devam ettiğinizde çerezler ve diğer teknolojilerin kullanılmasına onay verdiğinizi kabul edeceğiz. Detaylı bilgi için tıklayınız.