Dipçik Ayarı Nasıl Yapılır

            Bir çok avcının ve atıcının başına zaman zaman gelmiştir; namlu boyu, ağırlığı, şokları aynı olan iki ayrı tüfekle atış yaptığımız zaman biriyle öbüründen daha iyi netice alırız. Bu fark, bilhassa imalâtçıları değişik olan tüfeklerde daha bariz bir şekilde ortaya çıkar. İlk başta mantıki bir neden bulamadığımız bu gibi değişikliklerin sebebi genelde kundaklar arasındaki ölçü farklılıklarıdır.

Kundak ölçüleri bir av tüfeğinin “nişana gelmesinde”  büyük rol oynar. En basit örnek, uzun bir kundağın omuzlanırken koltuk altına takılması ve nişan almayı geciktirip, aksatmasıdır. Kısa bir kundak ise, atış telâşı arasında omuza tam yerleştirilemeyince daha fazla teper, atıcıyı hırpalar.

         Bize uyan bir tüfekle, kendimizi zorlamadan, rahatça nişan alabiliriz. Burada “nişan almak” tabirini kullanıyorum, fakat bildiğiniz gibi av tüfeklerinde bir “arpacık” olmasına rağmen bir “gez” yoktur. Süratli, düşünmeden, dikkatle tüfeğin üzerine kapanmadan yapılan atışlarda, çoğu zaman pek fark etmediğimiz arpacık tüfeğin hizalanmasında belli belirsiz yardımcı olurken gözümüz arka nişangâh olarak görev yapar (çoğu iyi atıcı alışık olduğu bir tüfekle, arpacığı kazara düşse bile, fark etmeden iyi atışlar yapmaya devam eder). Bu arada kundağın vazifesi, eğer biz her atışta silâhı aynı şekilde omuzluyorsak, namlunun arkasını da arpacık ile gözümüz arasında istikrarlı olarak aynı pozisyonda tutmaktır. Yani, nişan hattı ile namluların merkez çizgisini paralel olarak, hizalamaktır.

Uçar/kaçar hedeflere her seferinde tüfeği yeniden omuzlayarak yapılan atışlarda (yani, Milletlerarası Trap ve Amerikan Skeet atışları gibi tüfek önceden omuzlanıp ve takribi bir nişan alınarak hedefin çıkmasını bekleyerek veya yivli bir tüfekle sabit bir hedefe nişan alır gibi değil de, avda bir kuş parlayınca yaptığımız gibi) göz hedefe bakarken tüfeğin bizim dikkatimizi, konsantrasyonumuzu bozmadan nişana gelmesi lazımdır. Bazı atış stillerinde nişan hattı namlunun üst yüzeyine paralel olmasına rağmen birkaç santim yukarıda olabilir. Saçma dağılması göz önüne alındığında, bu aradaki farkın, paralellik bozulmadıkça, kötü bir etkisi olmayacaktır.

         Son yılın silâh literatüründe Amerika’da daha ziyade yivli tüfek kundaklarına görüntü yönünden önem verildiği, arada görülen birkaç yivsiz av tüfeği kundağının da yine daha ziyade görüntü yönünden incelendiğini görürüz. Amerikalılar (sivil hayatta avcı ve atıcı olarak) yivli tüfek kültürü ağır basan insanlardır. Yani, arpacık ve gez hedefle bir hizaya getirilir ve bunun için de göz bir şekilde bu hattın arkasında hizalanır. Bu yüzden, Amerikan kundak ölçüleri, biraz da piyade tüfeği kundağı ölçülerini andırır.

         Dünyada, kırma av tüfeği kalitesi denince akla ilk olarak İngiltere gelir.  İngiltere’de geyikler Kraliyet malıdır. Veya, arazi sahibi “Lord”lara aittir.  Tilkiler, kopaylar peşinde at sırtında avlanılır, köpek-lerin tilkiyi yakalayıp parçaladığı yere ilk varan “avcı” (binici) tilkinin kuyruğu ile ödüllendirilir. Ayı, kurt, yaban domuzu yoktur. Az önce bahse-dilen geyikler de sayıca çok fazla değildir. Bu yüzden silâhlı av, genelde (yivsiz) av tüfeği ile yapılan kuş ve tavşan avıdır.

Yani, İngiltere’de av tüfeği kültürü önde gelir. Orada, av tüfeğinin üzerinden bakılarak atış yapılır. Hedef tümüyle görülür. “Göz” “hedef”e bakarken namlunun bu ikisi arasında kendi kendine hizalanması öngörülür. Bunu da kundak ayarlar. İngiliz silâhçıları ısmarlama yaptıkları tüfekler için özel “prova tüfekleri” (“try-gun”) kullanırlar. Kendi piyasalarına yapılan sıra tüfeklerinde siparişlere göre bulunmuş  ortalama ölçüler kullanılır. Bu ölçülerin bazıları Amerikan ölçülerinden farklıdır. (İngiltere için yazılan çoğu şey Avrupa’nın geneli için de geçerlidir.)       

Çeşitli ayar noktaları ve özel anahtarıyla bir “trygun”

Bizde de çoğu avcı av tüfeği kullanmaya yivli tüfek kullanmaktan daha alışıktır. Çoğumuzun fizyonomisi (görünüm ve ölçüleri) Avrupa normlarına daha yakındır. Bu sebeple Avrupa kundak ölçüleri, bilhassa ’den önceki ölçüler (Amerika’ya ihraç mülâhazaları ile bazı Amerikan ölçülerinin daha  benimsenmediği yıllar) bize daha uygundur. Tabii, bu arada bazı günümüz gençlerinin, biz yaşlılara göre, daha uzun boylu ve yapılı olduklarını da unutmamak gerekir. Aşağıda Avrupa ve Amerika ortalama kundak ölçülerinden bazıları karşılaştırma için verilmiştir.

                                                               AVRUPA                     AMERİKA

                           ŞEKİL

                             Comb                          İnce                             Kalın

                              Kabza                              ¾                              Tam

                              Dipçik Tabanı.              Ortası Çukur                 Düz

                            ÖLÇÜLER (mm.)

                              Kabza Boyu  (F)                                             89

                              Comb (A)                          45                              41

                              Heel (B)                             69                              57

                              Dipçik TabanKalınlığı        32                              45

                              Pitch         (Bk.d-e)            25                              38

Avrupa’da yumurta profilli ½ kabza ile “Tam” tabanca kabzaya göre daha az derinliği fakat daha fazla uzunluğu olan ¾ kabza şekilleri makbuldür. El kundağı da Avrupa’da daha ziyade namluları basküle bağlayan metal aksamı örtmekten başka bir fonksiyonu yokmuş gibi dar ve zarif görünüşlüyken, Amerika’da el dolduran enli ve derin el kundakları makbuldür.

Bize oldukça uyan bir özellik olan kundak kayıklığı (avantaj) veya üstten bakınca kundağın baskülden dipçik tabanına doğru alınacak merkez çizgisinin, kabza hizasından başlayarak, nişan çizgisinden hafif bir açı ile ayrılması ve netice olarak dipçik taban merkezinin nişan hattından sağa doğru (ortalama olarak)  kaymasıdır. “Cast-Off” olarak da bilinen bu kayıklık seri imalât Amerikan silâhlarında (ve onlar örnek alınarak yapılmış silâhlarda) bulunmaz. Bu kayıklık sola doğru ise “Cast-On” diye bilinir. Bazı özel durumlarda, mesela sağ omuzdan atış yapan fakat nişan almak için sol gözünü kullanması gereken atıcılar için kabza hizalarında derin bir “S” yaparak lik bir “Cast-Off” verilebileceği gibi, nişan hattına paralel ve bu hattın solunda duracak bir nişan şeridi ilave edilebilir. Solak atıcılar için de benzer fakat ters yönde uygulamalar yapılır.

         Kundak ölçüleri alınacağı zaman, ayrı avlar için ayrı tüfekler kullanacak ise, belirli bir tüfeği kullanırken giyeceğimiz giysileri (yazın ince, kışın kalın gibi) veya bir tüfek her atış ihtiyacımızı karşılayacak ise ortalama şartlara uygun giysileri giymeliyiz. Kundak boyu, giysi kalınlığına göre farklı ölçülebilir.     

Atışa etkisi olan tüm kundak ölçülerini belirlemek için, tercihan bize en uygun gelecek  bir tüfekle, hiçbir noktaya nişan alınmadan, tüfek en rahat atış şeklinizde (nişan alıyormuş gibi) omuzlanır. Kol, omuz, baş, tüfek pozisyonu bozulmadan, sadece ayakları oynatarak sağa-sola ve hafif bel hareketleriyle aşağı-yukarı hareket ederek uygun bir hedefe nişan alınır. Gözler hedeften ayrılmadan tüfek aşağıya taşıma pozisyonuna indirilir, ve gözler kapatılıp tüfek yine omuzlanır. Şayet gözler açıldığında tüfekle hedefe doğru düzgün nişan alınmışsa tüfek size uygundur. Bunu birkaç kere daha tekrarlayın (Atış sırasında da aynı pozisyonu almanız bir an meselesidir, ve daha isabetli atışlar yapmanızı sağlar. Hiçbir av size bu pozisyonu alma zamanı bırakmayacak kadar hızlı uçmaz). Uygunluk devam ediyorsa mesele yok (İster sizin olsun ister başkasının, uygun ölçülü bir tüfek bulduğunuza eminseniz, bu tüfeğin ölçülerini almak ve size uymayan silâhlarınıza da uygulamak kabildir). Eğer, takriben aynı nişan alma hatası tekrarlanıyorsa, bu yazının buradan gerisini çok dikkatli okuyun.  

Şimdi, nişan almaya etkisi olan belli başlı kundak ölçülerinin özelliklerini ve nişan almaya etkilerini inceleyelim (Verilen ölçüler ortalamalara göre verilmiştir. Size uyum sağlamayan ve/veya gözünüze hoş görünmeyen bir ölçüye bağlı kalmanız düşünülemez):

a.      İbik* (veya Tarak) Düşüklüğü ():   “b” veya “l” ile birleştiğinde yanağımızın (elmacık kemiğinin) dayandığı, yani nişan hattına göre göz yüksekliğini belirleyen ölçüdür. (Tüfeğin kabzası kavrandığında baş parmak “ibiğin” hemen önündeki bu girintiye oturur, ve yüz kundağa düzgün yatırılınca burun ucu baş parmağa dokunur).

b.     Topuk* Düşüklüğü ():  Nişan hattına göre “dipçik taban üst ucu”nun düşüklüğünü, ve “b” ile birleştiğinde  göz yüksekliğini belirler. Şayet “a” ile “b” arasındaki ölçü farkı çok ise, tepme sırasında “a-b” hattı elmacık kemiği altında biraz kaymak yerine, kemiğe darbe yapar. Bu durumlarda, ya omuzu tuhaf bir şekilde yukarı kaldırarak bu iki ölçü arasındaki farkı azaltmak, ya da,  “Monte Carlo” tipi bir kundakla  “a-b” çizgisi yerine “a-l” çizgisini koyarak rahat bir duruşla aynı neticeye varmak mümkündür (aşırı derecede fazla tepen bazı büyük av için yapılmış yivli tüfeklerde “l” “a” dan kısa tutularak tepme sırasında elmacık kemiğinden uzaklaşması sağlanır. Bu maksatla, “b” ölçüsü azaltılarak kundağın nişan hattıyla yaptığı açı azaltılarak tüfeğin yukarı doğru tepmesi de azaltılabilir).

c.     Dipçik Uzunluğu ():  Tetik (çift tetik varsa, ön tetik) ortasından “dipçik Tabanı” ortasına kadar olan bu ölçü, normal olarak 90° bükülmüş dirseğimizin içinden işaret (tetik) parmağımızın ilk boğumu ortasına olan mesafeye eşittir. Genelde, tetikle dipçik tabanı ortası arasının mesafesidir. Milletlerarası Trap veya Amerikan Skeet atışları gibi tüfek omuzlanmış beklenen durumlarda, tüfek her hangi bir yere takılma durumu olmadan omuzlandığı için, daha uzun olması tavsiye edilir.

d.     Topuk* Uzunluğu (): İle birlikte,

e.      Ayak Parmağı* Uzunluğu (): Dipçik Tabanı-Nişan Hattı Açısını tayin eder ki, bu bazı literatürde “pitch*” olarak verilen (dipçik tabanı yere tam yapışık iken kubuz tepe noktası dikey bir duvara veya kapı kenarına dokunduğunda namlu ucu ile dikey satıh arasındaki yatay mesafe) ölçüyü etkiler. Bu da, omuz şeklimize göre, ellerimiz ve yüzümüz tüfeğe düzgün şekilde temas ediyorsa dipçik tabanının omuzumuza tam olarak oturmasını sağlar. “d” nin gereğinden kısa “e” nin uzun olması yüksek atış yapmamıza ve dipçiğin alt ucundan darbe almamıza, tersi ise alçak atış yapmamıza ve dipçiğin üst ucundan darbe almamıza sebep olur. Bu yüzden, daima uçan hedefe üst arkadan atış yapan Trap atıcıları “pitch”in az olmasını, yani “d” nin normalden biraz kısa olmasını tercih ederler.

f.       Tabanca Kabza Uzunluğu (): “h” ölçüsü işe birlikte elin ve dolayısıyla tetik parmağının rahat ve doğru yerde durmasını sağlayan bu ölçü tabanca kabzalı kundaklarda kısmen önemli olsa da (İngiliz Kundak tabir edilen tabanca kabzasız düz altlı –kesik çizgili kundak hattı- silâhlarda yokluğu pek hissedilmez, hatta taşıma sırasında rahatlık sağlar). Daha ziyade yivli tüfek atıcıları tarafından önemsenen bir ölçüdür.

g.     Tabanca Kabza Kapak Boyutları (takriben 48x32 mm. eksenli, yani 1½:1 oranlı, bir elips): Fonksiyon olarak önemsiz, fakat silâhın görünüşü bakımından, yani estetik yönden  önemli bir ölçüdür.

h.     Tabanca Kabza Düşüklüğü (): Yukarıda “f” için yazılan şeyler bu ölçü içinde geçerlidir.

*  Bu ve benzer tuhaf kelimeler için lütfen “SÖZLÜK” dosyasına bir göz atın.

i.        Kundak Derinliği (): Bu da estetik yönden etkili bir ölçüdür (Kundak tabanca kabzalı değil de düz, yani “İngiliz” kundak olsa, kundak alt hattı ile ibik arası mesafesidir. Kundak alt hattı, tabanca kabzası ön ucundan dipçik tabanı alt ucuna düz bir çizgi çizse de, dalgalar veya zigzaglar çizerek gelse de atışınızı etkilemez. 

j.        İbik Uzaklığı (): Bilhassa tabanca kabzası olmayan kundaklarda tetik elinin her zaman doğru yerde olmasını sağlamak için mühim bir ölçüdür. Bu arada, “a” ölçüsü açıklanırken bahsedildiği gibi, burun ve dolayısıyla yüz pozisyonunu belirmek yönünden önemlidir. 

k.     Dipçik Taban Yüksekliği (Diğer Kundak Ölçülerine Bağlı): Tepme gücünü omuzu rahatsız etmeyecek şekilde yayma dışında  fazla önemi olmayan, daha ziyade estetik yanı ağır basan bir ölçüdür (Uzun kollu bir atıcı ile kısa kollu bir atıcı uygun kundak ölçüleriyle tepmeyi farklı hissetmezler, fakat uzun bir kundakla kısa bir kundakta aynı dipçik tabanı boyu yani farklı kundak altı hattı açısı, göze hoş gelmeyebilir).

l.        Yanaklık Ucu Düşüklüğü (): “a-b” hattı yerini “a-l” hattı aldığı için “b” paragrafında yazılan (dipçik tabanı üst ucu dışında) her şey bunun için de geçerlidir.  

m.   Tabanca Kabza Çevresi (): Bu da (tabanca kabzası kalınlığı da)  tetik eli rahatlığı bakımından önemli bir ölçüdür. Çok farklı el boyutları varsa etkilenmemesi imkansızdır. Nişan yönünden çok önemli değildir. Rahatlık için dahi olsa tüfek kubuzuna göre çok incesi veya kalını çirkin durur. Zaten bir çok silâhta kubuzdan arkaya uzanan tespit şeridi ile tetik tablası arka şeridi arasında kalıp, pek değiştirilemez.

n.     İbik-Kubuz Mesafesi (): Kubuz sonu tetik pozisyonuna göre her silâhta aynı olmadığına göre, bu mesafeye de belirli bir ölçü koymak zordur. Yine estetik yönden önemi olan bir ölçüdür.

Avantajsız kundak ile iki avantajlı kundak örneği. Nişan hattı kırmızı ile gösterilmiştir.

Tüfeği tek kırma, süperpoze, pompalı veya otomatik olanların affına sığınırım.

o.     Avantaj (Cast-Off) (): Ölçüler verilmeden önceki paragrafta bazı detaylar anlatıldığı için burada tekrarı gereksizdir sanırım. Netice olarak, dolgun yüzlü, kısa boyunlu bir avcı ne kadar çok “avantaja” gerek duyarsa, ince yüzlü, uzun boyunlu bir avcı da o kadar az “avantaj” hatta biraz “ters avantaj” isteyebilir. Omuz genişliği de bu ölçü üzerinde etkilidir.

p.     Dipçik Taban Ekseni Eğriliği: Bu, yurdumuzun tamamı erkek olan (çok az sayıda olan “bağıyan” atıcılarımızı % ile değil ‰ ile dahi gösteremediğimiz için) pek rastlamadığımız bir kundak özelliğidir. Dipçik tabanına arkadan bakıldığında dipçik taban alt ucu, dipçik taban üst ucuna göre daha dışarıya (sağ omuzdan atan avcılar için sağa) kayıktır. Omuzları erkeklere göre genelde biraz daha dar olan hanımların göğüslerini tepmeden korumak ve dipçik tabanını omuz boşluğuna tam oturtmak için kullanılan bir kundak özelliğidir. Şunu da belirtmek gerekir ki, darca omuzlu, çok geniş ve derin göğüs kafesli (veya dar omuzlu ve oldukça şişman) bir erkek atıcı da bu eğrilikten fayda görebilir.

Bu ölçülerden bahsetmek ve ilmi lâflar etmek kolay da, böyle bir kundağı kim yapacak? İşte, o zor! Maalesef, bu ölçülerin önemini bilerek böyle bir işi hakkıyla kendiliğinden yapacak silâhçılarımız belki de iki elin parmaklarıyla sayılacak kadar az kalmış olabilir. Türkiye’de her yıl imal edilen binlerce av tüfeğini düşününce yukarıdaki sözüm silâhçılara hakaret sanılabilir. Maksadım bu değil. Hiç değilse yurdumuzda yapılan tüfekleri rastgele bir bayiin rafından almak yerine, bu tüfekleri imal eden firmalar ile temas edilirse, istediğimiz ölçüleri kundak ustalarına iletmek kabil olabilir.

Çoğumuz, avcı ve atıcı olarak bu özellikleri bilmiyor, önemsemiyorsak, bunu başkalarından bekleyemeyiz. Eğer silâhımızın kundağını yapan usta ile karşı karşıya gelmemiz kabilse ve yukarıda bahsedilen ölçülerin önemini biliyorsak, ister yeni bir silâh yapılırken ister yıllardır alıştığımız ve bize iyi uyan tüfeğimizin kundağı bir kaza sonucu kırılıp tamir edileceği zaman, yapılacak imalâtın istenilen, veya yapılan tamiratın bize uygun olan eski ölçülere göre tamamlanmasını sağlayabiliriz.

Ancak o zaman, “tüfeğim” dediğimizde her bakımdan bizim olan, bize uyan bir tüfekten bahsediyor olacağız.

(Duyduğuma göre halen Huğulu’da “deneme tüfeği” ile ölçü alınıp kundak yapılabilmektedir. A.K.)