Bir Irmakta Iki Kez Yıkanılmaz

Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz cümlesi ünlü filozof Herakleitos'un söylemiş olduğu felsefi bir yaklaşımdır. Bu cümlenin anlamı merak ediliyor ve araştırılıyor. Peki, bu söz ne anlama gelmektedir? Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz cümlesi ne demek?

AYNI NEHİRDE İKİ KEZ YIKANILMAZ NE ANLAMA GELİYOR?

Herakleitos kendisinden önceki filozofların evrende kalıcılık ve sürekliliği boşuna aradıklarını, oysa evrende kalıcılık olmayıp, mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu savunmuştu.

Nehir akıp gittiği için, aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi ifade eden Herakleitos'a göre, evrende bulunan hiçbir nesne ve nesnellerin hiç bir özelliği yoktur ki, değişmeden aynı biçimde kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra kaybolup gitmektedir. 

Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir savaş ve çatışma durumu vardır. Değişmeyen tek şey ise bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.

HERAKLİTOS KİMDİR?

Anadolu topraklarından çıkan en büyük filozofların başında gelen, Efes Kenti'nin yerlisi Heraklitos, Sokrates öncesi Antik Yunan filozoflarından biridir. Sokrates ve ondan önce Sofistler ile gelen ahlakın felsefede öne çıkma hususu, henüz Heraklitos'un düşüncelerinde bulunmamaktadır. Evrenin ortaya çıkışı, varlığın nedeni ve varlıkla bilginin arasındaki zıtlığı anlamaya çalışan, bunun için toplumsal olayları sürekli örnek olarak gösteren bir antik kişiliktir. 

Hayatı hakkında bilinenler, Roma döneminde yaşayan ve Antik Yunan filozofların hayat öykülerini yazan Diogenes Laertios kaynaklıdır. Milattan önce yılında İzmir'in Efes ilçesinde doğduğu bilinmektedir. Efes'in kral ve rahipler çıkaran bir ailesine mensuptur. Topluluk içinde yaşamayı sevmez.

HERAKLİTOS FELSEFESİ

Ondan önce gelen filozoflar evrenin temeline suyu, dört elementi, havayı ve apeiron adlı bir metafizik bir yaklaşım bulundu. Heraklitos ise bu mantık yerine evrenin temeline ateşi koyar. Yazılarında, "Bütünün kendisi olan bu evreni ne bir tanrı, ne de bir insan oluşturmuştur. O, sürekli belli ölçülere göre yanan, belli ölçülere göre sönen ezeli ve ebedi ateştir." sözü geçer. Her şey ateşten gelir ve ateşe gitmektedir. Aynı zamanda bir şeylerin değişimi de ateş yoluyla belirlenir. Değişmeyen tek şey, ateştir; yani değişimdir. Ateş burada metaforik bir anlatıma sahiptir. 

Heraklitos Antik Yunan filozofları arasında en önemlilerden biri olmasının asıl sebebi, Aydınlanma Çağı ve sonrasındaki filozofları derinden etkiler. Karl Marx ve Hegel'in diyalektik kuramı, Heraklitos'un diyalektiğiyle var olur. Karşıtların savaşı, oluşu ve bitişi bir zorunluluktur. Uzlaşmaz olanlardan en güzel şey oluşur ve düzen doğar. Bu da çatışmanın önemini vurgulamaktadır. Evrendeki zıt varlıklar arasında zıddı olmayan tek şey tanrıdır. Bu değişimin zorunluluğu ve değişimin değişmezliği, Heraklitos'ta logos adında ortaya çıkar. Logos, mantık anlamına gelmektedir. Logos'un tanrılaştırılması, değişimin değişmemesiyle ilişkilidir. Logos'u anlayan bireyler, Polis kentin ahlaklıları arasında yer alır.

Ok yaydan çıktı deyimi ne anlama gelmektedir merak ediyorsanız bu linkle ulaşabilirsiniz.

Yunan filozof, Efesli Herakleitos, aforizmalarının muğlaklığı nedeniyle kendi zamanında son derece meşhur biriydi.

Yalnızca sayılı sözü günümüze kadar gelmeyi başarmış olsa da bu sözler bile onun &#;değişimin, geçiciliğin ve şeylerin kalıcı olmayışının peygamberi&#; olan namını sonsuza dek güvence altına almıştır. Diogenes Laertios onun fikirlerini aşağıdaki gibi özetler:

Ateş asli elementtir. Her şey seyrelme ve sıkışma yoluyla, ateşin değişiminden oluşur. Her şey karşıtların çatışmasıyla oluşur ve evrendeki her şey ırmak gibi akar, değişir, gider. Evren sonludur ve dünya tektir: Sonsuz yaşam boyunca dönüşümlü olarak ve belirli aralıklarla ateşten doğar ve yine ateşte yanar ve bu, yazgıya göre meydan bulur. Karşıtlardan yola çıkarak varlığı doğuma ya da yaratılışa götürün şeyler savaş ve kavgadır. Ateşte yanıp yıkıma götüren ise uyum ve barıştır. Değişim yukarıya çıkan ve aşağı inen bir yoldur, dünya da buna göre var olur.

Herakleitos’un doğa teorisinde ateş her ne kadar ilksel element olsa da su onun en meşhur kıyas unsurudur ve o hep meşhur “aynı nehirde iki kere yıkanılmaz” özlü sözünün sahibi olarak hatırlanacaktır: “Başka sular da o nehre girenlerin üzerinden akacaktır&#; Sular dağılır ve toplaşır&#; Ayrılır ve birleşir&#; Yaklaşır ve uzaklaşır.”

Herakleitos bu yüzden geçiciliğin kâhinidir ve bütün dünyevi şeylerin “zamanın dişleri”ni tanımaya yazgılı olduğunu söyleyen kendisinden daha yaşlı çağdaşı şair Koslu Simonides’i yankılamıştır. Bütün dünyevi şeylerin gelip geçici olduğu öğretisini savunan Herakleitos, Platon’u ve onun bütün geleneğini derinden etkilemiştir.

Bununla birlikte Herakleitos’un tutumu, dünyevi şeylerin ebedi ve tahrip edilemez olduğu şeklindeki hakikat iddiasında bulunan Pisagorcu katıksız soyut matematik idealini de yansıtmaktadır. Maddi olan ve dolayısıyla kalıcı olmayan ile maddi olmayan ve bu yüzden kalıcı olan arasındaki bu karşıtlık bütün Batı düşüncesinde güçlü bir kurucu etki yaratmıştır.